Określenie kształcenie specjalne związane jest ze stwierdzeniem przez zespół orzekający funkcjonujący w publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, że uczeń, ze względu na swoje problemy ze zdrowiem czy dysfunkcje intelektualne, wymaga specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Orzeczenie wydawane jest na wniosek rodziców/prawnych opiekunów lub osób (podmiotów) sprawujących pieczę zastępczą nad dzieckiem, którzy do wniosku skierowanego do zespołu orzekającego dołączają dodatkową, posiadaną dokumentację: wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia oraz wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, w tym zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka. Prawo do specjalnej organizacji kształcenia w szkole przysługuje uczniom posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną z uwagi na niepełnosprawność. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego otrzymują uczniowie:

• niesłyszący,
• słabosłyszący,
• niewidomi,
• słabowidzący,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
• z niedostosowaniem społecznym,
• zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Uczniowie ci mogą pobierać naukę we wszystkich rodzajach przedszkoli oraz typach i rodzajach szkół publicznych i niepublicznych. Warto podkreślić iż, jeśli taka jest decyzja rodziców, uczniowie mają prawo uczyć się w przedszkolu lub szkole najbliższej miejsca zamieszkania.

A zatem, jakie zadania w takiej sytuacji mają nauczyciele?

Dostarczenie przez rodziców ww. orzeczenia oznacza, że każda jednostka oświatowa musi sprostać dodatkowym obowiązkom określonym w § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 poz. 1578 z późn. zm.), tj. zapewnić:

• realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
• warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;
• zajęcia specjalistyczne, inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów,
  w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne;
• integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi;
• przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.

Dla każdego ucznia, który posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, opracowuje się w szkole indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET), na podstawie wcześniej przeprowadzonej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia. Wiąże się to oczywiście z przygotowaniem tych dokumentów na zasadach określonych przepisami. Jakie będą w związku z tym obowiązki i zadania szkoły?

IPET

Dostarczenie przez rodziców do szkoły orzeczenia zobowiązuje dyrektora do zastosowania przepisów związanych z organizacją kształcenia specjalnego, których najważniejszym obowiązkiem jest opracowanie IPET-u. Z zapisów przywołanego rozporządzenia wynika termin opracowania tego dokumentu. Został on określony w § 6 ust. 5, i wskazuje, iż  program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w terminie:

1) do dnia 30 września roku szkolnego, w którym uczeń rozpoczyna od początku roku szkolnego kształcenie, albo

2) 30 dni od dnia złożenia w placówce oświatowej orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Wyżej wymienione zapisy wskazują na obowiązek ich przestrzegania, a zatem fakt dostarczenia przez rodziców orzeczenia powinien być odnotowany przez upoważnione do tego osoby (najczęściej dokonują tego pracownicy sekretariatu lub wychowawcy) na wpływającym dokumencie. Jest to bardzo istotna kwestia ze względu na konieczność dotrzymania terminów określonych przepisami.

Program opracowuje zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści, prowadzący zajęcia z uczniem, jednak, co wynika z zapisów w § 6 ust. 6 pracę zespołu koordynuje wyznaczony przez dyrektora wychowawca albo nauczyciel lub specjalista prowadzący zajęcia z dzieckiem. Do zadań członków zespołu należy oczywiście opracowanie IPET-u, ale również udział w obligatoryjnych spotkaniach zespołu, które odbywają się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym. W związku z powyższym następnym istotnym zadaniem dyrektora będzie formalne powołanie w/w zespołu i wskazanie jego koordynatora.

Rodzice ucznia mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu wielospecjalistycznych ocen. Obowiązkiem dyrektora jest pisemne zawiadamianie rodziców o terminie każdego spotkania zespołu i możliwości uczestniczenia w tym spotkaniu. Ponadto dyrektor jest odpowiedzialny za przekazanie rodzicom dziecka kopii wielospecjalistycznej oceny oraz indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Przeniesienie upoważnienia do realizacji ww. zadań na inną wskazaną przez dyrektora osobę i sama ich realizacja powinny odbywać się na zasadach określonych w szkole.

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia to złożony proces rozpoznania, którego celem jest ocena poziomu wiedzy i umiejętności, potrzeb, zakresu możliwości i ograniczeń. Powinna odbywać się w warunkach naturalnych placówki. Ma charakter diagnozy funkcjonalnej, czyli rozpoznawania możliwości radzenia sobie w różnych kontekstach, uwarunkowań środowiska, w którym dziecko przebywa, analizy mechanizmów wpływających na aktywność dziecka w określonych, konkretnych okolicznościach. Forma dokumentowania zdobytej wiedzy może być różna, nie ma przyjętego wzoru, formularza wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia. Może być to zeszyt, karta, arkusz. Ważne, aby znalazły się w nim wyczerpujące informacje zdobyte przez wszystkich członków zespołu specjalistów, nauczycieli, wychowawców. Istotna jest wobec powyższego wspólna decyzja zespołu dotycząca jej zawartości, układu, czy też formy graficznej. Nie ma co to tego wątpliwości, że powinien być to dokument czytelny dla wszystkich podmiotów z niego korzystających.

Podobnie jak w przypadku wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia, nie ma jednego obowiązującego wzoru arkusza indywidualnego programu edukacyjno - terapeutycznego. Przy jego opracowywaniu należy jednak uwzględnić zapisy § 6 ust.1  rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych. Można tam odnaleźć obszary tematyczne, które w zależności odpowiednio dostosowane do potrzeb ucznia będą stanowić jego zakres. W tym miejscu należy podkreślić, że IPET jest dokumentem indywidualnym, a zatem warto i w codziennej pracy należy go uzupełniać, modyfikować, w miarę potrzeb i poznawania ucznia. Jeśli w wyniku wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia stwierdzono, że proponowane formy zajęć nie znajdują uzasadnienia, to należy dokonać modyfikacji przyjętego programu pracy z uczniem. Temu służą spotkania zespołu, regularna ocena funkcjonowania, bieżąca obserwacja pedagogiczna i kontakty z rodzicami. I tutaj kolejny obowiązek dla szkoły, ponieważ o wszystkich zmianach w programie należy poinformować rodziców oraz nauczycieli w sposób ustalony w placówce.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Na szczególną uwagę zasługuje pomoc psychologiczno – pedagogiczna, której zakres tematyczny obejmuje wspominany wyżej IPET. Program powinien zawierać formy i okres udzielania dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Do form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej w przedszkolu, zgodnie z zapisami § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 poz. 1591 z późn. zm.), zaliczają się m.in. zajęcia rozwijające uzdolnienia oraz specjalistyczne (korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne, inne o charakterze terapeutycznym). Godzina tych zajęć trwa 45 minut przy czym dopuszcza się ich prowadzenie w czasie dłuższym lub krótszym niż 45 minut, z zachowaniem ustalonego dla dziecka łącznego tygodniowego czasu tych zajęć, jeżeli jest to uzasadnione jego potrzebami (§ 16 ust. 1 i 2). W związku z powyższym w indywidualnym programie edukacyjno - terapeutycznym należy szczegółowo opisać, jakie formy wsparcia będę realizowane, wykorzystując powyższy katalog możliwości, a także przez kogo oraz w jakim wymiarze godzin i przez jaki czas.

Zajęcia rewalidacyjne

Indywidualny program edukacyjno – terapeutyczny określa również zajęcia rewalidacyjne, jakie

W Dzienniku Ustaw z 2022 r. pod poz. 339 zostało opublikowane rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 lutego 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 realizujące zapowiedzi ministerstwa dotyczące zwiększenia środków w ramach części oświatowej subwencji ogólnej na pomoc psychologiczno-pedagogiczną w 2022 r.Tym samym dyrektor szkoły będzie mógł zorganizować w okresie od 1 marca do 20 grudnia 2022 roku dodatkowe zajęcia specjalistyczne - poza wymiarem godzin tych zajęć ustalonym przez dyrektora danej szkoły, zgodnie z rozpoznanymi potrzebami uczniów w tym zakresie.

Czas na złożenie informacji o planowanych w szkole dodatkowych zajęciach specjalistycznych - do 21 lutego 2022 r.

W jakich szkołach mogą być organizowane dodatkowe zajęcia specjalistyczne?

Zajęcia te będą organizowane w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych oraz w szkołach artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego.

Natomiast: „§ 10o. 2. Dodatkowych zajęć specjalistycznych nie organizuje się w:

1)     oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych;

2)     oddziałach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych i szkołach ponadpodstawowych specjalnych, w tym:

a)     szkołach podstawowych specjalnych i szkołach ponadpodstawowych specjalnych, funkcjonujących w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych 
i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii,

b)     oddziałach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych i szkołach ponadpodstawowych specjalnych, zorganizowanych w podmiotach leczniczych i jednostkach pomocy społecznej;

3)     branżowych szkołach II stopnia;

4)     szkołach policealnych;

5)     szkołach dla dorosłych;

6)     szkołach polskich oraz szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, o których mowa w art. 8 ust. 5 pkt 1 lit. a i pkt 2 lit. c ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe.".

Jakie zajęcia można zorganizować?

Zajęcia specjalistyczne mogą obejmować: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Dyrektor szkoły będzie informował rodziców uczniów lub pełnoletnich uczniów o możliwości uczestnictwa w ww. zajęciach i będzie ustalał wymiar godzin tych dodatkowych zajęć - także dla uczniów rozpoczynjących kształcenie w roku szkolnym 2022/2023. Zatem korzystanie z dodatkowych zajęć specjalistycznych przez uczniów, u których rozpoznano potrzebę wsparcia psychologiczno-pedagogicznego będzie dobrowolne i nieodpłatne. 

Do dodatkowych zajęć specjalistycznych stosowane są przepisy wydane na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe oraz art. 22 ust. 2 pkt 11 ustawy z dnia 7 września 1991 r. 
o systemie oświaty (Dz. U. z 2021 r. poz. 1915), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2017 r., w zakresie zasad organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie zajęć specjalistycznych. Oznacza to, że m.in. dodatkowe zajęcia specjalistyczne będą prowadzone przez nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów posiadających kwalifikacje odpowiednie do rodzaju zajęć, w stosunku do uczniów, u których zauważono potrzebę objęcia takimi zajęciami ze względu na przesłanki wymienione w ww. rozporządzeniach. Ponadto zastosowanie mają przepisy dotyczące:

•  maksymalnej liczebności uczniów na danych zajęciach (np.: korekcyjno-kompensacyjnych - maksymalnie 5 uczestników, logopedyczne - maksymalnie 4 uczestników, inne zajęcia o charakterze terapeutycznym, które organizuje się dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi mających problemy w funkcjonowaniu w przedszkolu, szkole, placówce oświatowej oraz z aktywnym i pełnym uczestnictwem w życiu jednostki -  maksymalnie 10 dzieci);
• dokumentowania tych zajęć zgodnie z przepisami w sprawie dokumentacji przebiegu nauczania (dziennik innych zajęć);
• czasu trawania zajęć (UWAGA! w przypadku szkół ponadgimnazjalnych czas trawania zajęć specjalistycznych to 60 minut).

Co więcej dodatkowe zajęcia specjalistyczne nie będą wykazywane w systemie informacji oświatowej ani ujmowane w arkuszu organizacji szkoły (§ 10q. 1 i 2).

Ile dodatkowych zajęć? 

Szacunkowa liczba godzin dodatkowych zajęć specjalistycznych z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej wyniesie: 

• w szkole liczącej 100 uczniów – 63 dodatkowe godziny zajęć,
• w szkole liczącej 200 uczniów – 127 dodatkowych godzin zajęć,
• w szkole liczącej 300 uczniów – 191 dodatkowych godzin zajęć,
• w szkole liczącej 400 uczniów – 255 dodatkowych godzin zajęć,
• w szkole liczącej 500 uczniów – 319 dodatkowych godzin zajęć,
• w szkole liczącej 600 uczniów – 383 dodatkowe godziny zajęć.

Jaki czas realizacji?

Realizacja dodatkowych zajęć specjalistycznych będzie możliwa od 1 marca 2022 r. do 20 grudnia 2022 r. Termin rozpoczęcia zajęć będzie jednak zależał od decyzji dyrektora. Obejmie zatem uczniów którzy w roku szkolnym 2021/2022 już uczęszczają do danego typu szkoły, jak i tych, którzy w roku szkolnym 2022/2023 dopiero rozpoczną kształcenie w danym typie szkoły (klasy I).

Zadania dyrektora:

• ustalić liczbę godzin dodatkowych zajęć specjalistycznych do realizacji w szkole od 1 marca do 20 grudnia 2022 r.;
• do 21 lutego 2022 r. złożyć do organu prowadzącego (szkoła publiczna) informację o planowanych w szkole dodatkowych zajęciach specjalistycznych na arkuszu przygotowanym przez MEiN, który zawiera: nazwę szkoły, adres jej siedziby i numer w Rejestrze Szkół i Placówek Oświatowych, nazwę jednostki samorządu terytorialnego będącej organem prowadzącym szkołę lub wskazanie właściwego ministra, liczbę godzin dodatkowych zajęć specjalistycznych planowanych do realizacji, miejscowość i datę sporządzenia informacji, podpis dyrektora szkoły;
• poinformować rodziców o możliwości skorzystania z zajęć - w sposób ustalony w szkole;
• ustalić liczbę dodatkowych godzin różnego rodzaju zajęć specjalistycznych - zgodnie z rozpoznanymi potrzebami uczniów w tym zakresie, mając na uwadze, że są one w szczególności dedykowane uczniom, którzy nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego czy opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, a ich potrzeby w zakresie dodatkowego wsparcia zostały rozpoznane np. na poziomie szkoły przez nauczycieli;
• ustalić harmonogram dodatkowych zajęć specjalitycznych;
• ustalić osoby prowadzące zajęcia specjalistyczne zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami;
• ustalić zasady prowadzenia dokumentacji (dziennik zajęć innych) oraz określić sposób prowadzenia sprawozdań, ewaluacji, oceny efektywności dodatkowych zajęć specjalistycznych.

Materiały dodatkowe:

• Informacja o dodatkowych zajęciach pomoc psychologiczno-pedagogiczna
  
  

Link do strony MEIN o zajęciach specjalistycznych:

• https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/180-mln-zl-na-dodatkowe-zajecia-specjalistyczne-z-zakresu-pomocy-psychologiczno-pedagogicznej

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 8 lutego 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. z 2022 r., poz.

Czy potrzebna zgoda pozostałych uczniów, jeżeli obserwacji podczas zajęć zostaje poddany jeden z uczniów na wniosek rodziców?

Nie. Jeżeli przetwarzanie danych jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze, nie trzeba uzyskiwać zgody rodziców na takie działanie. Takim obowiązkiem będzie w tym wypadku konieczność współpracy z poradnią psychologiczno – pedagogiczną. Obowiązek ten wynika natomiast z § 4 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Stosownie do tej regulacji pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi. Dyrektor jest zatem obowiązany do nawiązania współpracy z poradnią. Dane innych uczniów niż poddany obserwacji uczeń nie powinny być przetwarzane w związku z opisanymi w pytaniu czynnościami poradni, zatem jest to dodatkowa przesłanka, do tego że nie ma podstaw do wyrażania zgody przez innych rodziców.

Podstawa prawna:

• § 4 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 poz. 1591 z późn. zm.)

Dariusz Skrzyński

MEiN przedstawiło zbiór najczęściej pojawiających się pytań wraz z odpowiedziami w sprawie stanowiska pedagoga specjalnego. Na stronie resportu znajdą Państwo także informacje na temat zatrudniania nauczycieli specjalistów w roku szkolnym 22/23: Informacja dotycząca zatrudniania nauczycieli specjalistów w roku szkolnym 2022/2023.

A oto odpowiedzi na pytania:

Kwalifikacje pedagoga specjalnego

Jakie kwalifikacje wymagane są zgodnie z § 19a do zajmowania stanowiska nauczyciela pedagoga specjalnego w przedszkolach i szkołach bezterminowo?

Stanowisko nauczyciela pedagoga specjalnego bezterminowo będą mogły piastować osoby, które:

1. mają wykształcenie magisterskie z pedagogiki specjalnej (lista kierunków w punkcie 3.) albo
2. mają wykształcenie licencjackie lub II stopnia (dwuletnie magisterskie uzupełniające) w zakresie pedagogiki specjalnej albo
3. mają pięcioletnie studia w zakresie pedagogiki (np. pedagogiki ogólnej) oraz studia podyplomowe/ kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej lub studia podyplomowe z edukacji włączającej. Za wystarczające w tym przypadku uznawane jest także ukończenie dwuletniego studium nauczycielskiego, które następnie uzupełnione zostało trzyletnimi studiami magisterskimi z zakresu pedagogiki oraz studiami podyplomowymi/ kursem kwalifikacyjnymi w zakresie pedagogiki specjalnej lub studia podyplomowe z edukacji włączającej.

W związku z powyższym należy najpierw sprawdzić, jakie wykształcenie magisterskie posiada dana osoba. Jeśli jest ono w zakresie pedagogiki specjalnej:

• na poziomie licencjata lub
• dwuletnich uzupełniających studiów magisterskich lub
• jednolitych studiów magisterskich,

to taka osoba może zajmować stanowisko pedagoga specjalnego bezterminowo, bez dodatkowych warunków, np. studiów podyplomowych z zakresu jednego z działów pedagogiki specjalnej.

Jeśli jest to wykształcenie pięcioletnie magisterskie (jednolite studia pięcioletnie albo łącznie pięć lat studiów – licencjat (trzy lata) plus studia magisterskie (dwuletnie) uzupełniające) z pedagogiki nie-specjalnej (a np. ogólnej lub opiekuńczo-wychowawczej), należy sprawdzić czy dana osoba posiada dyplom ukończenia kursu kwalifikacyjnego albo studiów podyplomowych z choćby jednego z działów pedagogiki specjalnej (np. surdopedagogiki). Jeśli posiada taki dyplom, to może pełnić funkcję pedagoga specjalnego bezterminowo.

Jeśli ktoś nie posiada wykształcenia magisterskiego z pedagogiki ani licencjackiego z pedagogiki specjalnej, to wtedy należy sprawdzić czy taka osoba ma uprawnienia do zajmowania stanowiska pedagoga specjalnego terminowo do 31 sierpnia 2026 roku (punkt 2 poniżej).

Jakie kwalifikacje wymagane są zgodnie z § 30a do zajmowania stanowiska nauczyciela pedagoga specjalnego w przedszkolach i szkołach do dnia 31 sierpnia 2026 r. ?

Ponieważ rozporządzenie zakłada okres przejściowy, do dnia 31 sierpnia 2026 nauczycielem pedagogiem specjalnym może być osoba, która posiada:

• Uprawnienia do pracy w szkole na stanowisku nauczyciela, która posiada dodatkowo studia podyplomowe/ kurs kwalifikacyjny z zakresu pedagogiki specjalnej;
• Tylko w przedszkolach – uprawnienia do pracy w przedszkolu/ szkole na stanowisku nauczyciela klas 1-3, oraz studia podyplomowe w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (WWR).

Jeśli dana osoba nie mieści się w żadnej z kombinacji, opisanych w punktach 1 i 2, to taka osoba nie może zajmować stanowiska pedagoga specjalnego.

Jak rozumiane jest pojęcie „pedagogiki specjalnej”?

Pojęcie pedagogiki specjalnej jest pojęciem pojemnym, jednak należy łączyć je z następującymi kierunkami studiów/ specjalizacjami:

1. Rewalidacja (niegdysiejsza nazwa „pedagogiki specjalnej”);
2. Resocjalizacja;
3. Surdopedagogika;
4. Tyflopedagogika;
5. Oligofrenopedagogika;
6. Edukacja i terapia osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu;
7. Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną;
8. Pedagogika resocjalizacyjna;
9. Pedagogika zdolnych i uzdolnionych;
10. Logopedia tylko jeśli są to studia pięcioletnie, dające tytuł magistra pedagogiki specjalnej ze specjalnością logopedia;
11. Pedagogika korekcyjna.

Co będzie musiał zrobić nauczyciel pedagog specjalny, który nie posiada pełnego wymaganego wykształcenia (§ 19a), aby po 31 sierpnia 2026 r. móc dalej pełnić tę funkcję?

Nauczyciel po 31 sierpnia 2026 r., który nie będzie posiadał kwalifikacji wymaganych w art. 19a nie będzie mógł dalej pracować na tym stanowisku. Warunkiem pozostania na stanowisku jest uzupełnienie do tego czasu wykształcenia do poziomu wymaganego w § 19a rozporządzenia. Temu właśnie służy okres przejściowy.

Czy osoba, która ukończyła studia z zakresu edukacji integracyjnej spełnia warunek ukończenia studiów z edukacji włączającej?

Tak, osoba, która ukończyła studia podyplomowe z zakresu edukacji integracyjnej będzie spełniała przedmiotowy warunek.

Czy zatrudnianie pedagogów specjalnych dotyczy wyłącznie przedszkoli i szkół ogólnodostępnych i integracyjnych?

Tak i w związku z tym przepisy nie dotyczą szkół specjalnych, a więc również nie dotyczą szkół w podmiotach leczniczych.

Czy jeśli w szkole w tej chwili nie ma uczniów z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego, to i tak zatrudnienie pedagoga specjalnego jest konieczne?

Tak, jest konieczne.

Czy utworzenie stanowiska pedagoga specjalnego jest wstępem do likwidacji stanowiska pedagoga szkolnego?

Nie jest. Utworzenie stanowiska pedagoga specjalnego ma celu poszerzenie obecnie istniejącego katalogu stanowisk. Pedagodzy specjalni będą pracować w szkołach we współpracy z innymi specjalistami, w tym z pedagogami szkolnymi.

Czy w ramy kierunków, o których mowa w punkcie 3 wchodzi terapia pedagogiczna?

Tak, jeśli studia z terapii pedagogicznej były realizowane w ramach studiów z pedagogiki specjalnej, np. pedagogika specjalna – terapia i diagnoza pedagogiczna albo w trakcie studiów prowadzone były zajęcia z pedagogiki specjalnej. Jeśli w ramach studiów z terapii pedagogicznej nie było zajęć z pedagogiki specjalnej, to takie studia nie mieszczą się w katalogu, zamieszczonym w punkcie 3. Ta ostatnia osoba może zostać zatrudniona w przedszkolu/ szkole na stanowisku specjalisty terapeuty pedagogicznego.

Czy w ramy kierunków, o których mowa w punkcie 3 wchodzi terapia socjoterapia?

Tak, jeśli studia z socjoterapii były realizowane w ramach studiów z pedagogiki specjalnej.

Wymiary zatrudnienia specjalistów – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania

Czy standardy zatrudnienia dotyczą również przedszkoli i szkół niepublicznych?

Tak, specjalistów zatrudnia się w publicznych i niepublicznych:

• przedszkolach niebędących przedszkolami specjalnymi, 
• szkołach podstawowych, liceach ogólnokształcących, technikach oraz branżowych szkołach I stopnia, które nie są szkołami specjalnymi,
• szkołach artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego,
• zespołach, w skład których wchodzą wymienione wyżej przedszkola lub szkoły.

Jak określić wymiar zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego w przedszkolu/ szkole niepublicznej?

Etat specjalisty w przedszkolu lub szkole niepublicznej należy wyliczyć w taki sam sposób, jak oblicza się tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz na potrzeby Systemu Informacji Oświatowej (szczegółowy opis - punkt 1.2. Tygodniowy wymiar zajęć, akapit 5, zaczynający się od słów „W przypadku świadczenia pracy w oparciu o umowy o pracę…”).

Czy do wymiaru zatrudnienia specjalistów wlicza się zajęcia rewalidacyjne prowadzone przez pedagoga specjalnego?

Tak, prowadzenie zajęć rewalidacyjnych jest jednym z zadań pedagoga specjalnego, realizowanych w ramach jego pensum, więc te godziny wlicza się do wymiaru zatrudnienia specjalistów. Należy jednak zwrócić uwagę, że poza prowadzeniem zajęć rewalidacyjnych pedagog specjalny posiada jeszcze szereg innych zadań (określonych w § 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 lipca 2022 r. w sprawie wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych (Dz.U. poz. 1610).

Jak dokonać rozdziału godzin pracy specjalistów w ramach zespołu?

Jeśli spełnione są limity określone w przepisach, to podział etatów specjalistów pomiędzy poszczególne jednostki wchodzące w skład zespołu zależy od Państwa i powinien wynikać z potrzeb poszczególnych jednostek.

Czy można zatrudniać specjalistów w wymiarze wyższym niż

W zakresie opieki psychologiczno-pedagogicznej i prowadzonej w związku z nią dokumentacji jej udzielania nie ma standardów, które zobowiązywałyby szkoły do świadczenia usług na zbliżonym poziomie. Przepisy jednoznacznie wskazują zadania, które dyrektor w ramach udzielanej uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest zobowiązany zrealizować w zakresie działań, jak również ich dokumentowania. Jednak w wielu sytuacjach szkoła jest zobowiązana do wypracowania własnych rozwiązań, które najczęściej nie wynikają z obowiązujących przepisów czy też wzorów, lecz z pragmatyki jej działalności. Należą do nich m.in. dokumentowanie działań podejmowanych w ramach pomocy psychologiczno - pedagogicznej, forma i treść programów opracowanych przez specjalistów, a także ocena postępów ucznia dokonywana przez nauczycieli i specjalistów. W tym artykule w sposób praktyczny spojrzymy na dokumentację, a zatem:

Jaką dokumentację powinien gromadzić dyrektor w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole?

Odpowiedź jest krótka i brzmi następująco:

• dziennik pracy specjalisty - pedagog, psycholog, logopeda, doradca zawodowy, terapeuta pedagogiczny lub inny specjalista zatrudniony w szkole prowadzi dziennik realizowanych przez siebie czynności – mają się w nim znaleźć:
  • tygodniowy plan zajęć i czynności przeprowadzonych w poszczególnych dniach, w tym informacje o kontaktach z osobami i instytucjami, z którymi współdziała przy wykonywaniu zadań,
  • imiona i nazwiska dzieci, uczniów, słuchaczy lub wychowanków, objętych różnymi formami pomocy, w szczególności pomocą psychologiczno-pedagogiczną,
• dziennik innych zajęć niż zajęcia wpisywane odpowiednio do dziennika zajęć przedszkola, dziennika lekcyjnego, dziennika zajęć w świetlicy, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością dokumentowania przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej, w szczególności zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz zajęć rozwijających zainteresowania i uzdolnienia – w przypadku zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej do dziennika tych zajęć wpisuje się:
  • nazwiska i imiona uczniów,
  • oddział, do którego uczęszczają,
  •  adresy poczty elektronicznej rodziców i numery ich telefonów, jeżeli je posiadają,
  •  indywidualny program pracy z uczniem, a w przypadku zajęć grupowych program pracy grupy,
  • tygodniowy rozkład zajęć,
  • daty i czas trwania oraz tematy przeprowadzonych zajęć,
  • ocenę postępów i wnioski dotyczące dalszej pracy z uczniem,
  • obecność uczniów na zajęciach,
  • potwierdzenie podpisem przeprowadzenia zajęć - uwaga! w przypadku prowadzenia dokumentacji wyłącznie w formie elektronicznej, wpisanie przez nauczyciela w dzienniku elektronicznym tematu zajęć jest równoznaczne z potwierdzeniem przez nauczyciela przeprowadzenia tych zajęć (§ 21 ust. 5 rozporządzenia w sprawie prowadzenia dokumentacji),
• indywidualna teczka -dla każdego ucznia objętego pomocą psychologiczno-pedagogiczną zawierająca dokumentację badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szczególności przez pedagoga, psychologa, logopedę, doradcę zawodowego, terapeutę pedagogicznego, lekarza oraz innego specjalistę – mogą w niej znajdować się m.in. wyniki testów kompetencji, sprawdzianów, zapisy zawierające informacje o wynikach w nauce zamieszczone w dziennikach lekcyjnych i zajęć pozalekcyjnych, frekwencji ucznia, preferowanych zainteresowaniach, uzdolnieniach, incydentalnych wydarzeniach z udziałem ucznia, kontaktach nauczycieli z rodzicami, a także analiza wytworów uczniowskich, czyli spostrzeżenia poczynione na podstawie, np. rysunków, prac przestrzennych, pisma, testu niedokończonych zdań, tekstów tworzonych swobodnie,

a także:

• dokumentacja wynikająca ze współpracy z rodzicami i innymi podmiotami w zakresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej – m.in. pisemne  informacje dotyczące form i okresu objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole, wnioski rodziców w sprawach zwolnień z określonych zajęć i objęcia dziecka pomocą, notki z rozmów, spotkań oraz ustaleń, itp.

Nie ma wzoru dziennika specjalisty ani dziennika innych zajęć

Przepisy nie określają wzoru ww. dzienników, jednak precyzują zakres danych, jakie muszą być w nich zawarte. Dziennik pracy specjalistów, dzienniki innych zajęć, w tym zajęć organizowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej i zajęć rewalidacyjnych, mogą być prowadzone według wzoru opracowanego przez szkołę (w załączeniu do artykułu zamieściliśmy propozycję dziennika innch zajęć - do zajęcia z zakresu pomocy pp) lub wybranego spośród propozycji dostępnych na rynku wydawniczym. Dzienniki zajęć mogą być również prowadzone w formie elektronicznej, istotne jest wówczas to, aby wszystkie elementy wyżej wymienione znalazły w nich swoje odzwierciedlenie.

Jaka dokumentacja powinna się znaleźć w indywidualnej teczce ucznia?

Przepisy wskazują, iż dokumentacja dziecka objętego pomocą psychologiczno-pedagogiczną musi być gromadzona w osobnej teczce. Nie określono jednak charakteru tej dokumentacji. Z zakresu obowiązków osób podejmujących działania w ramach pomocy psychologiczno – pedagogicznej można wywnioskować, że będą to dokumenty dotyczące badań i czynności podejmowanych przez nauczycieli i specjalistów, ale również dostarczone przez rodziców, o których była mowa wyżej. Tak, więc teczkę powinno postrzegać się jako zbiór wiedzy na temat ucznia wpływający na kształt prowadzonych wobec niego działań przez cały cykl edukacyjny i przez wszystkie osoby w tym procesie uczestniczące.

Należy również pamiętać, że szkoła ma obowiązek gromadzenia, przetwarzania i efektywnego zarządzania informacjami, które dotyczą udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Należy wypracować bezpieczny sposób udostępniania ich uprawnionym osobom i instytucjom. Informacje te wykorzystywane są również podczas wizyt rodziców i ich pytań o pomoc udzielaną przez szkołę, konsultacji prowadzonych przez specjalistów poradni psychologiczno-pedagogicznych, nadzoru prowadzonego przez pracowników Kuratorium Oświaty i zapytań ze strony organu prowadzącego. Ale o tym w następnym artykule.

Więcej informacji na temat organizacji pomocy psychologiczno - pedagoogicznej, realizacji zadań z tym związanych i ich dokumentowania znajdą Państwo w naszych e- szkoleniach: 

1. Pomoc psychologiczno–pedagogiczna w praktyce, jej organizacja i udzielanie,

2. Zasady organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej i organizacji kształcenia, wychowania i opieki dla uczniów z orzeczeniami po zmianie prawa od 1 września 2017 r.

Podstawa prawna:

• § 22 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. z 2017 r. poz. 1591 z późn. zm.)
  
• § 11, § 18-19, § 21 i 26 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646).§ 18-19, § 26 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r. poz. 1646).

Bożena Browarczyk

08-05-2019

W lipcu bieżącego roku Prezes Najwyższej Izby Kontroli zatwierdził raport zawierający informacje o wynikach kontroli nt. Organizacji pracy nauczycieli w szkołach publicznych. W tym obszernym dokumencie poświecono nieco uwagi warunkom i organizacji zajęć pozalekcyjnych, które realizowane poza obowiązkowymi lekcjami i programem nauczania, w formie rozwijających zainteresowania uczniów jak i tych wynikających z pomocy psychologiczno-pedagogicznej, stanowią integralny element procesu dydaktyczno-wychowawczego. Wyniki kontroli wskazały na uchybienia w organizacji zajęć pozalekcyjnych związanych z rozwojem zainteresowań lub wynikających z potrzebnej uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Odnosząc się jedynie do interesującej nas pomocy psychologiczno – pedagogicznej zwrócono przede wszystkim uwagę na nierealizowanie przez szkoły zajęć wynikających z pomocy psychologiczno - pedagogicznej lub nieobjęcia wszystkich uczniów taką formą wsparcia, pomimo wskazań wynikających z opinii i/lub orzeczeń wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Zwrócono również uwagę na nieprawidłowości dotyczące liczebności uczniów w grupach na zajęciach organizowanych w ramach pomocy pp, a także nieprowadzenia przez nauczycieli ewidencji tych zajęć. Wśród powtarzających się błędów wymieniono: 

• brak potwierdzania podpisem przez nauczycieli przeprowadzenia zajęć, a także nieodnotowywania tematów zajęć w dziennikach innych zajęć niż zajęcia obowiązkowe prowadzone przez szkołę,
• nieumieszczenie w dziennikach zajęć z zakresu pomocy psychologiczno - pedagogicznej wniosków do dalszej pracy z uczniem, ocen postępów, a także programów pracy z uczniem czy z grupą uczniów, 
• planowanie zbyt małej liczby godzin w stosunku do rozpoznanych potrzeb, co skutkowało prowadzeniem zajęć w zbyt licznych grupach, 
• nieumieszczenie godzin zajęć pomocy psychologiczno-pedagogicznej w arkuszu organizacji pracy szkoły.

Realizacja zajęć w ramach pomocy psychologiczno – pedagogicznej, podobnie jak zajęć pozalekcyjnych powinna być elementem nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez dyrektora szkoły. Warto zatem przypomnieć, nawiązując do treści raportu, że dyrektor może nadzorować jakość i efektywność udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, np. w zakresie zadań wykonywanych przez: nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych, specjalistów, w tym m.in.: wykorzystania przez nich na prowadzonych zajęciach aktywizujących metod pracy, przestrzegania ustalonego dla ucznia łącznego tygodniowego czasu zajęć, prowadzenia obowiązującej dokumentacji, dokonywania oceny efektywności udzielanej pomocy, formułowania wniosków dotyczących dalszych działań mających na celu poprawę funkcjonowania ucznia. W takiej sytuacji dyrektor może dokonać oceny tej działalności szkoły, np. poprzez zaplanowanie kontroli planowych lub doraźnych, swoim zakresem obejmujące powyższe kwestie. 

Lektura opublikowanego raportu NIK jeszcze raz wskazuje na trudność realizacji w praktyce zadań związanych z organizacją pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Te proste z prawnego punktu widzenia działania zmierzające do trafnego rozpoznania potrzeb ucznia, rodzica i nauczyciela, a w dalszej kolejności ustalenie form udzielanej im pomocy psychologiczno – pedagogicznej i w konsekwencji ich efektywna realizacja są ciągle zadaniami stwarzającymi duży problem. Z pewnością praca szkół w zmienionych warunkach organizacyjnych wywołanych pandemią jeszcze takie przekonanie ugruntowała. 

Jak zatem pracować z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, jak uniknąć błędów w realizacji zadań związanych z udzielaniem uczniom, nauczycielom i rodzicom pomocy psychologiczno – pedagogicznej przez nauczycieli i specjalistów, a wreszcie jak  dobrze zrozumieć obowiązki szkoły wynikające z  powyższych zadań?  Na te i inne pytania mogą Państwo znaleźć odpowiedź podczas naszych szkoleń z założenia stanowiących merytoryczne wsparcie dla dyrektorów i nauczycieli przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego oraz szkół i placówek. Zaproponowane w trakcie szkoleń rozwiązania odpowiadają na zgłaszane przez dyrektorów i nauczycieli problemy, a także oczekiwania. Jak zawsze, tak i tym razem mamy nadzieję, że nasze propozycje znajdą uznanie i zastosowanie w Państwa szkołach i placówkach: 

"Uczeń ze SPE - organizacja, dokumentowanie pracy, tworzenie IPET"

"Skuteczna pomoc psychologiczno-pedagogiczna po pandemii"

Ponadto zachęcamy do zapoznania się z artykułami znajdującymi się na naszej stronie a obejmującymi swoją tematyką pomoc psychologiczno – pedagogiczną:

https://www.ecrkbialystok.com.pl/index.php/aktualnosci_sg/317-pomoc-psychologiczno-pedagogiczna-w-dokumentacji-szkolnej

https://www.ecrkbialystok.com.pl/index.php/aktualnosci_sg/412-zindywidualizowana-sciezka-ksztalcenia-i-jej-wlasciwa-organizacja

https://www.ecrkbialystok.com.pl/index.php/aktualnosci_sg/387-zajecia-rewalidacyjne-o-czym-warto-pamietac

Raport NIK>>

07-09-2021

1 września 2022 r., rozpoczyna się I etap wdrażania standaryzacji zatrudniania w przedszkolach i szkołach nauczycieli psychologów, pedagogów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i pedagogów specjalnych rozpocznie się od 1 września 2022 r. 

Aby rozwiać wiątpliiwości związane z zasadmi wyliczania etatów specjalistów, MEiN przedstawił ich przykładowe wyliczenia - dla nauczycieli psychologów, pedagogów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i pedagogów specjalnych w szkołach i przedszkolach.

1. W szkole uczy się 180 uczniów. Obecnie szkoła ma 11 godzin pedagoga i 11 godzin logopedy. Zgodnie z przepisami przejściowymi od września szkoła powinna mieć co najmniej 1,5 etatu specjalisty, w tym minimalną liczbę etatów psychologów i pedagogów specjalnych. Czyli ile?

W omawianym przypadku szkoła powinna zatrudniać od września 2022 r. co najmniej 1,5 etatów specjalistów, z czego co najmniej 25% x 1,5 = 0,375 etatu psychologa, 25% x 1,5 = 0,375 etatu pedagoga specjalnego oraz 0,75 etatu (łącznie) pozostałych specjalistów (pedagoga, logopedy lub terapeuty pedagogicznego). 

Przeliczając to na godziny pracy nauczyciela, przy założeniu, że pensum specjalistów wynosi 22 godziny tygodniowo, szkoła powinna mieć co najmniej 8,25 godzin psychologa, 8,25 godzin pedagoga specjalnego oraz 16,5 godzin (łącznie) pozostałych specjalistów (pedagoga, logopedy lub terapeuty pedagogicznego). 

Warto przypomnieć, że zgodnie z art. 42d ust. 4 ustawy Karta Nauczyciela (będzie obowiązywał od 1 września 2022 r.) przy obliczaniu minimalnego wymiaru etatów specjalistów, bierzemy pod uwagę również godziny ponadwymiarowe realizowane przez tych specjalistów. 

2. Czy w zespołach (przedszkole + szkoła podstawowa) liczbę uczniów/dzieci do wyliczenia wymaganych etatów liczymy łącznie? 

Tak. Wskazuje na to art. 42d ust. 8 ustawy Karta Nauczyciela (będzie obowiązywał od 1 września 2022 r.). 

Jeśli przedszkole liczy 100 uczniów, a szkoła podstawowa liczy 180 uczniów i wchodzą one w skład zespołu, łączna liczba uczniów zespołu wynosi 280 uczniów. 

Niezbędne minimum etatów specjalistów wynosi wtedy od września 2022 r. 1,7 etatu (1,5 etatu za liczbę uczniów powyżej 100 + 0,2 etatu za kolejnych 100 uczniów). 

W ramach tego standardu należy, zgodnie z art. 42d ust. 11 przewidzieć co najmniej 25% x 1,7 = 0,425 etatu psychologa oraz 25% x 1,7 = 0,425 etatu pedagoga specjalnego. Ostatecznie więc w takim zespole musi być co najmniej 0,425 etatu psychologa, 0,425 etatu pedagoga specjalnego oraz 0,85 etatu (łącznie) pozostałych specjalistów (pedagoga, logopedy lub terapeuty pedagogicznego).

Resport przedstawił już projekty rozporządzeń określających zadania pedagogów specjalnych - w sprawie:

• zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,
• zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych szkołach i placówkach,
• wykazu zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz nauczycieli: pedagogów, psychologów, logopedów, terapeutów pedagogicznych i doradców zawodowych.

Zapowiada natomiast nowelizację rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli., gdzie zostaną określone kwalifikacje pedagoga specjalnego. 

Źródło: https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/wiadomosci

13-06-2022

Zajęcia rewalidacyjne organizowane są w każdym typie i rodzaju szkoły. W związku z tym będą one dotyczyć uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych, w tym szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych. Obejmują szkolnictwo publiczne i niepubliczne. Zajęcia rewalidacyjne nie są formą pomocy psychologiczno – pedagogicznej, choć często w środowisku szkolnym mogą być tak traktowane. Różnic pomiędzy nimi należy doszukiwać się w ich definiowaniu, przeznaczeniu i zastosowaniu.

Czas trwania zajęć

Zajęcia rewalidacyjne to odrębne zajęcia organizowane dla uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane ze względu na niepełnosprawność. Z założenia mają na celu usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Podstawę prawną organizacji zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych stanowi rozporządzenie MEN w sprawie ramowych planów nauczania. Z jego treści wynika, że minimalny tygodniowy wymiar godzin zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych w oddziale ogólnodostępnym i integracyjnym wynosi po 2 godziny na ucznia, a w oddziale specjalnym – po 8, 10 lub 12 godzin na oddział, w zależności od typu szkoły. Natomiast w rozporządzeniu MEN w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli znalazły się regulacje dotyczące czasu trwania zajęć rewalidacyjnych prowadzonych w przedszkolu, który powinien wynosić około 15 minut – z dziećmi w wieku 3-4 lata, a z dziećmi w wieku 5-6 lat – około 30 minut, oraz w szkole, gdzie określono, że godzina zajęć rewalidacyjnych trwa 60 minut. Istotne jest również to, że w zależności od możliwości indywidualnych ucznia można ten czas w sposób jak najbardziej efektywny dzielić, zachowując minimalny określony w rozporządzeniu czas przyznanych zajęć. Przepisy nie określają sposobu organizacji zajęć rewalidacyjnych, a zatem mogą być one indywidualne lub zespołowe i zazwyczaj wskazania te powinny być zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Przepisy nie odnoszą się również do liczby uczestników zajęć organizowanych w formie zespołowej. Również w tym przypadku powinno to wynikać z potrzeb i możliwości uczestników.

Rodzaje zajęć rewalidacyjnych

W orzeczeniu powinny być również wymienione rodzaje zajęć rewalidacyjnych, w jakich uczeń powinien brać udział. W § 6 ust. 2 rozporządzenia MEN w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społeczne i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazano przykładowe rodzaje zajęć rewalidacyjnych dla uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności, tj.

1. naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille'a lub innych alternatywnych metod komunikacji - w przypadku ucznia niewidomego;
2. naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) - w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
3. zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne - w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

Oczywiście ww. przykłady nie wyczerpują w tym zakresie potrzeb i oczekiwań podopiecznych. Podczas ich formułowania należy przede wszystkim mieć na uwadze to, iż zajęcia rewalidacyjne z zasady mają charakter terapeutyczny, usprawniający i korekcyjny. Planowanie zajęć rewalidacyjnych powinno więc umożliwić osiągnięcie celów ich oddziaływań w odniesieniu do każdego ucznia niepełnosprawnego. W tej sytuacji ich włączenie w proces edukacyjny powinno mieć na celu:

• rozwijanie m.in.: mowy i umiejętności komunikowania się, percepcji wzrokowej i słuchowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-słuchowo-ruchowej, sprawności psychofizycznej, zainteresowań, a także orientacji przestrzennej oraz samodzielnego i bezpiecznego poruszania się, także środkami transportu,
• wspomaganie i wspieranie m.in.: w nabywaniu umiejętności czytania, pisania, liczenia, a także samodzielności osobistej i społecznej oraz przygotowania do radzenia sobie w sytuacjach nowych i trudnych,
• kształtowanie m.in.: umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji oraz asertywności,
• wzmacniania m.in.: kondycji fizycznej.

To tylko przykłady uwzględniające indywidualne potrzeby ucznia. Każda z ww. sytuacji będzie miała uzasadnienie stosowania zajęć rewalidacyjnych. Ich rodzaj i forma muszą odpowiadać indywidualnym potrzebom rozwojowym i edukacyjnym ucznia niepełnosprawnego oraz być dostosowane do jego możliwości psychofizycznych. Ponieważ nie ma zamkniętego katalogu zajęć rewalidacyjnych wybór powinien przede wszystkim uwzględniać możliwie pełną indywidualizację pracy z każdym uczniem w zakresie metod pracy, czynności i charakteru podejmowanych zadań. Nauczyciel określając zadania powinien  dostosować je do możliwości ucznia, proponując przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostych do bardziej złożonych. Istotne jest ponadto zapewnienie warunków do utrwalania prawidłowych umiejętności i likwidowania niekorzystnych nawyków, a także dostosowywanie czasu trwania poszczególnych ćwiczeń do wydolności ucznia. W każdej sytuacji nauczyciel powinien mobilizować swoich podopiecznych do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń, a także zapewnić warunki poprawnego ich wykonywania. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że realizacja treści nauczania dokonywana przez nauczyciela na tego typu zajęciach nie wynika z zapisów np. podstawy programowej. Najczęściej oparta jest o indywidualny program pracy z uczniem, a w przypadku zajęć grupowych – program pracy grupy, opracowany przez nauczyciela realizującego zajęcia z zakresu rewalidacji.

Kto może zajęcia rewalidacyjne prowadzić?

Zgodnie z § 7 ust. 10 rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki uczniów niepełnosprawnych, dyrektor powierza prowadzenie zajęć rewalidacyjnych nauczycielom lub specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia. Natomiast w ocenie kwalifikacji osób prowadzących zajęcia rewalidacyjne należy kierować się regulacjami szeroko opisanymi w § 33 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Z jego zapisów wynika, że kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych posiada osoba, która ma kwalifikacje odpowiednie do niepełnosprawności ucznia i uzyskała je w następujący sposób:

1) ukończyła jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku: 

1. a) pedagogika specjalna w zakresie: 

– odpowiednim do niepełnosprawności uczniów i posiada przygotowanie pedagogiczne lub 

– innym niż określony w tiret pierwszym i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub 

1. b) na którym jest realizowane wyłącznie kształcenie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela, w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub 
2. c) logopedia i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub

2) ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów na kierunku innym niż pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub 

3) ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka na kierunku innym niż pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub 

4) ukończyła studia drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika specjalna, na podstawie § 39 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów, w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub 

5) ukończyła studia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki określonym w § 3 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 1 oraz § 4 pkt 2 i 4 w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub 

6) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów, lub 

7) ma kwalifikacje wymagane

Wśród zadań kuratorów oświaty z zakresu nadzoru pedagogicznego określonych w podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2019/2020 zaplanowano przeprowadzenie kontroli w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych w zakresie udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia, a także kontroli w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych w zakresie wydawania opinii w sprawie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia. A zatem w przededniu ich przeprowadzania przez upoważniony do tego organ zasadne będzie przypomnienie zasad dotyczących organizowania w szkołach ww. formy pomocy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U.  2017 r., poz. 1591 z poźn. zm.) wprowadziło do życia szkolnego zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia, jako jedną z form pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W uzasadnieniu do rozporządzenia zapisano, że jej organizacja dotyczyć powinna uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, których stan zdrowia nie uniemożliwia ani znacznie nie utrudnia uczęszczania do przedszkola lub szkoły, a którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale z uwagi na trudności w funkcjonowaniu w przedszkolu i szkole, w szczególności ze względu na stan zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych z oddziałem, i wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Z praktyki szkolnej wynika, że jest to forma pomocy organizowana dla dzieci i uczniów z powodu trudności w funkcjonowaniu wynikających, np. z czasowej lub przewlekłej choroby, zaburzeń w zachowaniu, uniemożliwiających realizację zadań w dużym zespole, zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym, a także innych przyczyn, gdy wdrożone wcześniej formy wsparcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej okazały się niewystarczające ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz predyspozycje psychofizyczne ucznia, np. jego wolne tempo uczenia się. 

A zatem jaką rolę odgrywają przy jej planowaniu i organizacji odpowiednio rodzice, szkoła i poradnia psychologiczno – pedagogiczna?

Zacznijmy od oceny roli rodziców i środowiska szkolnego. Zindywidualizowana ścieżka obejmuje zajęcia wychowania przedszkolnego (w przypadku przedszkola) lub zajęcia edukacyjne (w przypadku szkoły) realizowane przez ucznia wspólnie z oddziałem oraz indywidualnie z uczniem. Objęcie ucznia wsparciem w formie zindywidualizowanej ścieżki wymaga opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika potrzeba objęcia ucznia pomocą w tej formie. Oczywiście, jak w każdym przypadku, tak również i w tym, to rodzice są inicjatorami wszystkich działań podejmowanych wobec ich dziecka. W związku z tym, to oni składają wniosek do poradni psychologiczno-pedagogicznejo wydanie takiej właśnie opinii. Do wniosku rodzice ucznia są zobligowani dołączyć dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności dokumentację określającą trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu lub szkole, a w przypadku ucznia obejmowanego tą formą pomocy ze względu na stan zdrowia – także wpływ przebiegu choroby na funkcjonowanie ucznia w przedszkolu lub szkole, ograniczenia w zakresie możliwości udziału ucznia w zajęciach z oddziałem. 

Sytuacje szkolne wskazują, iż trudności w funkcjonowaniu mogą dotyczyć m.in. 

• sprawności motorycznej i funkcjonowania zmysłów (sfera fizyczna), 
• osiągnięć edukacyjnych, procesów poznawczych i komunikacji (sfera intelektualna), 
• samodzielności, relacji rówieśniczych i w grupie, postawy, kontroli emocjonalnej, motywacji, stosunku do podejmowanych zadań (sfera społeczno-emocjonalna). 

Natomiast w przypadku występowania choroby, oceniając funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym należy uwzględnić m.in. poziom aktywności i sprawności fizycznej, odporność psychofizyczną (np. męczliwość, labilność nastroju, drażliwość, apatię, lęk przed odrzuceniem itd.), relacje z rówieśnikami (izolacja, narzucanie się, sposoby komunikowania się), akceptację choroby lub jej brak, motywację i możliwości uczenia się oraz ograniczenia dotyczące np. sytuacji zwiększających ryzyko nasilenia choroby, a także ograniczeń wynikających z następstw przyjmowania leków.

Jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły do wniosku należy dołączyć opinię nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem dotyczącą jego funkcjonowania w przedszkolu lub szkole. W tym przypadku istotne jest odniesienie się m.in. do okresu i rodzaju form udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zakresu dostosowań, a przede wszystkim efektów, jakie przyniosły  podjęte działania. Nauczyciele powinni zawrzeć również informacje na temat funkcjonowania ucznia w zespole klasowym ze wskazaniem jego mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w środowisku szkolnym.

Kolejny etap jest już realizowany przez publiczną poradnię psychologiczo-pedagogiczną i polega na wydaniu przez nią opinii. Poprzedza ją analiza funkcjonowania ucznia przeprowadzona przez specjalistów we współpracy ze szkołą i rodzicami ucznia lub pełnoletnim uczniem, uwzględniająca efekty udzielanej dotychczas przez przedszkole lub szkołę pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Dlatego też bardzo istotne są informacje na temat ucznia, które wynikać będą zarówno z opinii sporządzonych przez wychowawcę i nauczycieli, jak również medycznej dokumentacji oraz obserwacji rodzica. 

Opinia wydana przez poradnię określa w szczególności:

• zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych z oddziałem, czyli m.in. jakie zajęcia edukacyjne uczeń powinien realizować indywidualnie z nauczycielem,
• okresobjęcia ucznia tą formą pomocy, nie dłuższy jednak niż rok szkolny, 
• działaniajakie powinny być podjęte w celu usunięcia barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola lub szkoły, czyli w jaki sposób należy wspierać ucznia. 

Ostatni etap odbywa się w szkole, ponieważ posiadanie przez ucznia opinii z poradni, wskazującej na potrzebę objęcia go zindywidualizowaną ścieżką kształcenia, wpłynie na właściwą organizację pracy z nim. Dyrektor przedszkola lub szkoły na wniosek rodziców z uwzględnieniem opinii poradni ustala tygodniowy wymiar godzin zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych, w tym realizowanych przez ucznia indywidualnie. W tym miejscu należy jeszcze raz zdecydowanie podkreślić, że w opinii wydanej przez poradnię powinny się znaleźć wskazania dotyczące zakresu, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych z oddziałem, a nie ich organizacji. Planowanie zajęć jest kompetencją dyrektora szkoły, którą realizuje przy współpracy z rodzicami ucznia. W uzasadnieniu do rozporządzenia wprowadzającego tę formę  zapisano, iż stan zdrowia dziecka nie powinien stanowić przyczyny pozbawienia go możliwości realizacji treści programowych, kontaktu  z rówieśnikami i uczestniczenia w życiu społeczności przedszkolnej lub szkolnej, a zadaniem nauczycieli prowadzących zajęcia z uczniem objętym zindywidualizowaną ścieżką będzie podejmowanie działań ukierunkowanych na poprawę jego funkcjonowania w przedszkolu lub szkole, aby na bieżąco analizować postępy ucznia i jak najszybciej przygotować go do uczęszczania do przedszkola lub szkoły wspólnie z oddziałem.  W związku z tym plan zajęć opracowany dla ucznia powinien obejmować zajęcia z oddziałem klasowym jak i te realizowane w formie indywidualnej, przy czym organizacja zajęć indywidualnych nie zawsze musi obejmować pełną liczbę godzin zajęć edukacyjnych wynikających z ramowego planu nauczania. Takie rozwiązanie nie stoi w sprzeczności z założeniami organizacyjnymi dotyczącymi tej formy pomocy i sprzyja założeniu jak najszybszego przygotowania go do realizacji zajęć wspólnie z oddziałem klasowym, o ile wynika z rzetelnego rozpoznania sytuacji ucznia. W praktyce szkolnej oznacza to np. realizację 3 godzin języka polskiego indywidualnie, a 2 godzin z zespołem klasowym przy 5 godzinach tygodniowego wymiaru tych zajęć. 

Należy przy tym pamiętać, że zindywidualizowanej ścieżki nie organizuje się uczniom objętym