Co oznacza dla szkoły orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?

Określenie kształcenie specjalne związane jest ze stwierdzeniem przez zespół orzekający funkcjonujący w publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, że uczeń, ze względu na swoje problemy ze zdrowiem czy dysfunkcje intelektualne, wymaga specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Orzeczenie wydawane jest na wniosek rodziców/prawnych opiekunów lub osób (podmiotów) sprawujących pieczę zastępczą nad dzieckiem, którzy do wniosku skierowanego do zespołu orzekającego dołączają dodatkową, posiadaną dokumentację: wydane przez specjalistów opinie, zaświadczenia oraz wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich, w tym zaświadczenie o stanie zdrowia dziecka. Prawo do specjalnej organizacji kształcenia w szkole przysługuje uczniom posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną z uwagi na niepełnosprawność. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego otrzymują uczniowie:

niesłyszący,
słabosłyszący,
niewidomi,
słabowidzący,
z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym,
z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
z niedostosowaniem społecznym,
zagrożeni niedostosowaniem społecznym.

Uczniowie ci mogą pobierać naukę we wszystkich rodzajach przedszkoli oraz typach i rodzajach szkół publicznych i niepublicznych. Warto podkreślić iż, jeśli taka jest decyzja rodziców, uczniowie mają prawo uczyć się w przedszkolu lub szkole najbliższej miejsca zamieszkania.

A zatem, jakie zadania w takiej sytuacji mają nauczyciele?

Dostarczenie przez rodziców ww. orzeczenia oznacza, że każda jednostka oświatowa musi sprostać dodatkowym obowiązkom określonym w § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. z 2017 poz. 1578 z późn. zm.), tj. zapewnić:

realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów;
zajęcia specjalistyczne, inne zajęcia odpowiednie ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów,
w szczególności zajęcia rewalidacyjne, resocjalizacyjne i socjoterapeutyczne;
integrację uczniów ze środowiskiem rówieśniczym, w tym z uczniami pełnosprawnymi;
przygotowanie uczniów do samodzielności w życiu dorosłym.

Dla każdego ucznia, który posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, opracowuje się w szkole indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET), na podstawie wcześniej przeprowadzonej wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia. Wiąże się to oczywiście z przygotowaniem tych dokumentów na zasadach określonych przepisami. Jakie będą w związku z tym obowiązki i zadania szkoły?

IPET

Dostarczenie przez rodziców do szkoły orzeczenia zobowiązuje dyrektora do zastosowania przepisów związanych z organizacją kształcenia specjalnego, których najważniejszym obowiązkiem jest opracowanie IPET-u. Z zapisów przywołanego rozporządzenia wynika termin opracowania tego dokumentu. Został on określony w § 6 ust. 5, i wskazuje, iż program opracowuje się na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego w terminie:

1) do dnia 30 września roku szkolnego, w którym uczeń rozpoczyna od początku roku szkolnego kształcenie, albo

2) 30 dni od dnia złożenia w placówce oświatowej orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Wyżej wymienione zapisy wskazują na obowiązek ich przestrzegania, a zatem fakt dostarczenia przez rodziców orzeczenia powinien być odnotowany przez upoważnione do tego osoby (najczęściej dokonują tego pracownicy sekretariatu lub wychowawcy) na wpływającym dokumencie. Jest to bardzo istotna kwestia ze względu na konieczność dotrzymania terminów określonych przepisami.

Program opracowuje zespół, który tworzą nauczyciele i specjaliści, prowadzący zajęcia z uczniem, jednak, co wynika z zapisów w § 6 ust. 6 pracę zespołu koordynuje wyznaczony przez dyrektora wychowawca albo nauczyciel lub specjalista prowadzący zajęcia z dzieckiem. Do zadań członków zespołu należy oczywiście opracowanie IPET-u, ale również udział w obligatoryjnych spotkaniach zespołu, które odbywają się w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku szkolnym. W związku z powyższym następnym istotnym zadaniem dyrektora będzie formalne powołanie w/w zespołu i wskazanie jego koordynatora.

Rodzice ucznia mają prawo uczestniczyć w spotkaniach zespołu, a także w opracowaniu i modyfikacji programu oraz dokonywaniu wielospecjalistycznych ocen. Obowiązkiem dyrektora jest pisemne zawiadamianie rodziców o terminie każdego spotkania zespołu i możliwości uczestniczenia w tym spotkaniu. Ponadto dyrektor jest odpowiedzialny za przekazanie rodzicom dziecka kopii wielospecjalistycznej oceny oraz indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Przeniesienie upoważnienia do realizacji ww. zadań na inną wskazaną przez dyrektora osobę i sama ich realizacja powinny odbywać się na zasadach określonych w szkole.

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia

Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia to złożony proces rozpoznania, którego celem jest ocena poziomu wiedzy i umiejętności, potrzeb, zakresu możliwości i ograniczeń. Powinna odbywać się w warunkach naturalnych placówki. Ma charakter diagnozy funkcjonalnej, czyli rozpoznawania możliwości radzenia sobie w różnych kontekstach, uwarunkowań środowiska, w którym dziecko przebywa, analizy mechanizmów wpływających na aktywność dziecka w określonych, konkretnych okolicznościach. Forma dokumentowania zdobytej wiedzy może być różna, nie ma przyjętego wzoru, formularza wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia. Może być to zeszyt, karta, arkusz. Ważne, aby znalazły się w nim wyczerpujące informacje zdobyte przez wszystkich członków zespołu specjalistów, nauczycieli, wychowawców. Istotna jest wobec powyższego wspólna decyzja zespołu dotycząca jej zawartości, układu, czy też formy graficznej. Nie ma co to tego wątpliwości, że powinien być to dokument czytelny dla wszystkich podmiotów z niego korzystających.

Podobnie jak w przypadku wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia, nie ma jednego obowiązującego wzoru arkusza indywidualnego programu edukacyjno - terapeutycznego. Przy jego opracowywaniu należy jednak uwzględnić zapisy § 6 ust.1 rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych. Można tam odnaleźć obszary tematyczne, które w zależności odpowiednio dostosowane do potrzeb ucznia będą stanowić jego zakres. W tym miejscu należy podkreślić, że IPET jest dokumentem indywidualnym, a zatem warto i w codziennej pracy należy go uzupełniać, modyfikować, w miarę potrzeb i poznawania ucznia. Jeśli w wyniku wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia stwierdzono, że proponowane formy zajęć nie znajdują uzasadnienia, to należy dokonać modyfikacji przyjętego programu pracy z uczniem. Temu służą spotkania zespołu, regularna ocena funkcjonowania, bieżąca obserwacja pedagogiczna i kontakty z rodzicami. I tutaj kolejny obowiązek dla szkoły, ponieważ o wszystkich zmianach w programie należy poinformować rodziców oraz nauczycieli w sposób ustalony w placówce.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Na szczególną uwagę zasługuje pomoc psychologiczno – pedagogiczna, której zakres tematyczny obejmuje wspominany wyżej IPET. Program powinien zawierać formy i okres udzielania dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Do form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej w przedszkolu, zgodnie z zapisami § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2017 poz. 1591 z późn. zm.), zaliczają się m.in. zajęcia rozwijające uzdolnienia oraz specjalistyczne (korekcyjno-kompensacyjne, logopedyczne, rozwijające kompetencje emocjonalno-społeczne, inne o charakterze terapeutycznym). Godzina tych zajęć trwa 45 minut przy czym dopuszcza się ich prowadzenie w czasie dłuższym lub krótszym niż 45 minut, z zachowaniem ustalonego dla dziecka łącznego tygodniowego czasu tych zajęć, jeżeli jest to uzasadnione jego potrzebami (§ 16 ust. 1 i 2). W związku z powyższym w indywidualnym programie edukacyjno - terapeutycznym należy szczegółowo opisać, jakie formy wsparcia będę realizowane, wykorzystując powyższy katalog możliwości, a także przez kogo oraz w jakim wymiarze godzin i przez jaki czas.

Zajęcia rewalidacyjne

Indywidualny program edukacyjno – terapeutyczny określa również zajęcia rewalidacyjne, jakie będą prowadzone. Przy tym nie ma, jak to było w przypadku zajęć z pomocy psychologiczno – pedagogicznych, ich katalogu. Planując je należy przede wszystkim uwzględniać rodzaj niepełnosprawności dziecka, gdyż ich założeniem jest wzmacnianie, rozwijanie funkcji niezaburzonych, usprawnianie zaburzonych, przywracanie do prawidłowego funkcjonowania społecznego, czy też umożliwianie w miarę samodzielnego funkcjonowania w codziennym życiu. W rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. z 2019 r., poz. 502) znalazły się, natomiast regulacje dotyczące czasu trwania zajęć rewalidacyjnych prowadzonych w przedszkolu, który powinien wynosić około 15 minut – z dziećmi w wieku 3-4 lata, a z dziećmi w wieku 5-6 lat – około 30 minut. Natomiast godzina zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych trwa 60 minut (§ 9 ust. 2 i § 10 ust. 3).

Dokumentacja

Dyrektor jest odpowiedzialny za prowadzoną w szkole dokumentację związaną z przebiegiem nauczania. W związku z tym należy przypomnieć, że szkoła ma obowiązek gromadzenia w indywidualnej teczce każdego dziecka objętego odpowiednio kształceniem specjalnym lub pomocą psychologiczno - pedagogiczną dokumentacji badań i czynności uzupełniających prowadzonych w szczególności przez pedagoga, psychologa, logopedę, doradcę zawodowego, terapeutę pedagogicznego, lekarza oraz innego specjalistę, a także indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych. Ponadto zajęcia z zakresu rewalidacji i inne specjalistyczne są dokumentowane w dzienniku, do którego wpisuje się m.in. indywidualny program pracy z uczniem, a w przypadku zajęć grupowych – program pracy grupy, tygodniowy rozkład zajęć, daty i czas trwania oraz tematy przeprowadzonych zajęć, ocenę postępów i wnioski dotyczące dalszej pracy. Odnotowuje się w nim również obecność uczniów na zajęciach, a ich przeprowadzenie nauczyciel potwierdza podpisem (§ 18 i 19 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 sierpnia 2017 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (Dz.U. z 2017 r., poz. 1646 z późn. zm.)). Należy również podkreślić, że dyrektor odpowiada za ochronę danych wrażliwych dotyczących dziecka, jego rodziców, w szczególności za sposób przechowywania i udostępniania dokumentacji oraz informacji.

Indywidualny program edukacyjno - terapeutyczny to dokument ważny i potrzebny dla ucznia, nauczyciela, rodzica i specjalisty. Jeśli na etapie jego przygotowywania wszyscy odpowiedzialni za jego zawartość dołożą starań, aby był rzetelny i prawdziwy, opisywał funkcjonowanie dziecka, a także racjonalnie i konkretnie określał potrzeby i formy wsparcia, niewątpliwie osoby pracujące z dzieckiem docenią jego przydatność w codziennej pracy z uczniem. A chyba o to wszystkim chodzi.

Zapraszamy do obejrzenia e-szkolenie: Uczeń z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego w szkole ogólnodostępnej, w którym szczegółowo omawiamy powyższą tematykę.

Podstawa prawna:

Bożena Browarczyk

26-08-2019