Zindywidualizowana ścieżka kształcenia i jej właściwa organizacja

Wśród zadań kuratorów oświaty z zakresu nadzoru pedagogicznego określonych w podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2019/2020 zaplanowano przeprowadzenie kontroli w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych w zakresie udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia, a także kontroli w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych w zakresie wydawania opinii w sprawie objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zindywidualizowanej ścieżki kształcenia. A zatem w przededniu ich przeprowadzania przez upoważniony do tego organ zasadne będzie przypomnienie zasad dotyczących organizowania w szkołach ww. formy pomocy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. 2017 r., poz. 1591 z poźn. zm.) wprowadziło do życia szkolnego zindywidualizowaną ścieżkę kształcenia, jako jedną z form pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W uzasadnieniu do rozporządzenia zapisano, że jej organizacja dotyczyć powinna uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, których stan zdrowia nie uniemożliwia ani znacznie nie utrudnia uczęszczania do przedszkola lub szkoły, a którzy mogą uczęszczać do przedszkola lub szkoły, ale z uwagi na trudności w funkcjonowaniu w przedszkolu i szkole, w szczególności ze względu na stan zdrowia, nie mogą realizować wszystkich zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych z oddziałem, i wymagają dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Z praktyki szkolnej wynika, że jest to forma pomocy organizowana dla dzieci i uczniów z powodu trudności w funkcjonowaniu wynikających, np. z czasowej lub przewlekłej choroby, zaburzeń w zachowaniu, uniemożliwiających realizację zadań w dużym zespole, zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym, a także innych przyczyn, gdy wdrożone wcześniej formy wsparcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej okazały się niewystarczające ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz predyspozycje psychofizyczne ucznia, np. jego wolne tempo uczenia się.

A zatem jaką rolę odgrywają przy jej planowaniu i organizacji odpowiednio rodzice, szkoła i poradnia psychologiczno – pedagogiczna?

Zacznijmy od oceny roli rodziców i środowiska szkolnego. Zindywidualizowana ścieżka obejmuje zajęcia wychowania przedszkolnego (w przypadku przedszkola) lub zajęcia edukacyjne (w przypadku szkoły) realizowane przez ucznia wspólnie z oddziałem oraz indywidualnie z uczniem. Objęcie ucznia wsparciem w formie zindywidualizowanej ścieżki wymaga opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika potrzeba objęcia ucznia pomocą w tej formie. Oczywiście, jak w każdym przypadku, tak również i w tym, to rodzice są inicjatorami wszystkich działań podejmowanych wobec ich dziecka. W związku z tym, to oni składają wniosek do poradni psychologiczno-pedagogicznej o wydanie takiej właśnie opinii. Do wniosku rodzice ucznia są zobligowani dołączyć dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności dokumentację określającą trudności w funkcjonowaniu ucznia w przedszkolu lub szkole, a w przypadku ucznia obejmowanego tą formą pomocy ze względu na stan zdrowia – także wpływ przebiegu choroby na funkcjonowanie ucznia w przedszkolu lub szkole, ograniczenia w zakresie możliwości udziału ucznia w zajęciach z oddziałem.

Sytuacje szkolne wskazują, iż trudności w funkcjonowaniu mogą dotyczyć m.in.

sprawności motorycznej i funkcjonowania zmysłów (sfera fizyczna),
osiągnięć edukacyjnych, procesów poznawczych i komunikacji (sfera intelektualna),
samodzielności, relacji rówieśniczych i w grupie, postawy, kontroli emocjonalnej, motywacji, stosunku do podejmowanych zadań (sfera społeczno-emocjonalna).

Natomiast w przypadku występowania choroby, oceniając funkcjonowanie ucznia w środowisku szkolnym należy uwzględnić m.in. poziom aktywności i sprawności fizycznej, odporność psychofizyczną (np. męczliwość, labilność nastroju, drażliwość, apatię, lęk przed odrzuceniem itd.), relacje z rówieśnikami (izolacja, narzucanie się, sposoby komunikowania się), akceptację choroby lub jej brak, motywację i możliwości uczenia się oraz ograniczenia dotyczące np. sytuacji zwiększających ryzyko nasilenia choroby, a także ograniczeń wynikających z następstw przyjmowania leków.

Jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły do wniosku należy dołączyć opinię nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem dotyczącą jego funkcjonowania w przedszkolu lub szkole. W tym przypadku istotne jest odniesienie się m.in. do okresu i rodzaju form udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zakresu dostosowań, a przede wszystkim efektów, jakie przyniosły podjęte działania. Nauczyciele powinni zawrzeć również informacje na temat funkcjonowania ucznia w zespole klasowym ze wskazaniem jego mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w środowisku szkolnym.

Kolejny etap jest już realizowany przez publiczną poradnię psychologiczo-pedagogiczną i polega na wydaniu przez nią opinii. Poprzedza ją analiza funkcjonowania ucznia przeprowadzona przez specjalistów we współpracy ze szkołą i rodzicami ucznia lub pełnoletnim uczniem, uwzględniająca efekty udzielanej dotychczas przez przedszkole lub szkołę pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Dlatego też bardzo istotne są informacje na temat ucznia, które wynikać będą zarówno z opinii sporządzonych przez wychowawcę i nauczycieli, jak również medycznej dokumentacji oraz obserwacji rodzica.

Opinia wydana przez poradnię określa w szczególności:

zakres, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych z oddziałem, czyli m.in. jakie zajęcia edukacyjne uczeń powinien realizować indywidualnie z nauczycielem,
okresobjęcia ucznia tą formą pomocy, nie dłuższy jednak niż rok szkolny,
działaniajakie powinny być podjęte w celu usunięcia barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola lub szkoły, czyli w jaki sposób należy wspierać ucznia.

Ostatni etap odbywa się w szkole, ponieważ posiadanie przez ucznia opinii z poradni, wskazującej na potrzebę objęcia go zindywidualizowaną ścieżką kształcenia, wpłynie na właściwą organizację pracy z nim. Dyrektor przedszkola lub szkoły na wniosek rodziców z uwzględnieniem opinii poradni ustala tygodniowy wymiar godzin zajęć wychowania przedszkolnego lub zajęć edukacyjnych, w tym realizowanych przez ucznia indywidualnie. W tym miejscu należy jeszcze raz zdecydowanie podkreślić, że w opinii wydanej przez poradnię powinny się znaleźć wskazania dotyczące zakresu, w jakim uczeń nie może brać udziału w zajęciach wychowania przedszkolnego lub zajęciach edukacyjnych z oddziałem, a nie ich organizacji. Planowanie zajęć jest kompetencją dyrektora szkoły, którą realizuje przy współpracy z rodzicami ucznia. W uzasadnieniu do rozporządzenia wprowadzającego tę formę zapisano, iż stan zdrowia dziecka nie powinien stanowić przyczyny pozbawienia go możliwości realizacji treści programowych, kontaktu z rówieśnikami i uczestniczenia w życiu społeczności przedszkolnej lub szkolnej, a zadaniem nauczycieli prowadzących zajęcia z uczniem objętym zindywidualizowaną ścieżką będzie podejmowanie działań ukierunkowanych na poprawę jego funkcjonowania w przedszkolu lub szkole, aby na bieżąco analizować postępy ucznia i jak najszybciej przygotować go do uczęszczania do przedszkola lub szkoły wspólnie z oddziałem. W związku z tym plan zajęć opracowany dla ucznia powinien obejmować zajęcia z oddziałem klasowym jak i te realizowane w formie indywidualnej, przy czym organizacja zajęć indywidualnych nie zawsze musi obejmować pełną liczbę godzin zajęć edukacyjnych wynikających z ramowego planu nauczania. Takie rozwiązanie nie stoi w sprzeczności z założeniami organizacyjnymi dotyczącymi tej formy pomocy i sprzyja założeniu jak najszybszego przygotowania go do realizacji zajęć wspólnie z oddziałem klasowym, o ile wynika z rzetelnego rozpoznania sytuacji ucznia. W praktyce szkolnej oznacza to np. realizację 3 godzin języka polskiego indywidualnie, a 2 godzin z zespołem klasowym przy 5 godzinach tygodniowego wymiaru tych zajęć.

Należy przy tym pamiętać, że zindywidualizowanej ścieżki nie organizuje się uczniom objętym kształceniem specjalnym (edukacja tych uczniów opiera się na indywidualnych programach edukacyjno-terapeutycznych). Możliwość wsparcia tych uczniów, również w formie zajęć indywidualnych lub w małych grupach (do 5 osób), wynika bowiem z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. Zindywidualizowana ścieżka nie dotyczy również uczniów objętych indywidualnym rocznym przygotowaniem przedszkolnym lub indywidualnym nauczaniem. Sytuację tych uczniów reguluje natomiast rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży.

Zindywidualizowana ścieżka kształcenia jest więc formą pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Nie może być postrzegana jako nauczanie indywidualne ani kształcenie specjalne. Niewątpliwie jest propozycją, którą można zastosować w sytuacjach dotyczących kwestii zdrowotnych, psychicznych czy emocjonalnych uczniów niewykluczających jednak ich uczestnictwa w życiu szkoły. Objęcie ucznia wsparciem w formie zindywidualizowanej ścieżki poprzedzone jest pozyskaniem przez jego rodziców opinii z publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, z treści której wynikać będą podejmowane w szkole działania organizacyjne. W każdym jednak przypadku, o czym nie należy zapominać, powinny one zmierzać do pełnego włączenia i integracji ucznia z rówieśnikami - zarówno poprzez wspieranie go podczas zajęć z klasą, jak również likwidowanie barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia w grupie rówieśniczej.

Już dziś zapraszamy na szkolenia otwarte z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, które rozpoczniemy w lutym 2020 r.:

Pomoc psychologiczno - pedagogiczna od A do Z, czyli co musisz wiedzieć, by skutecznie i zgodnie z prawem zorganizować pracę z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Podstawa prawna:

Bożena Browarczyk

04-11-2019