Zajęcia rewalidacyjne – o czym warto pamiętać

Zajęcia rewalidacyjne organizowane są w każdym typie i rodzaju szkoły. W związku z tym będą one dotyczyć uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych, w tym szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i specjalnych. Obejmują szkolnictwo publiczne i niepubliczne. Zajęcia rewalidacyjne nie są formą pomocy psychologiczno – pedagogicznej, choć często w środowisku szkolnym mogą być tak traktowane. Różnic pomiędzy nimi należy doszukiwać się w ich definiowaniu, przeznaczeniu i zastosowaniu.

Czas trwania zajęć

Zajęcia rewalidacyjne to odrębne zajęcia organizowane dla uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane ze względu na niepełnosprawność. Z założenia mają na celu usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Podstawę prawną organizacji zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych stanowi rozporządzenie MEN w sprawie ramowych planów nauczania. Z jego treści wynika, że minimalny tygodniowy wymiar godzin zajęć rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych w oddziale ogólnodostępnym i integracyjnym wynosi po 2 godziny na ucznia, a w oddziale specjalnym – po 8, 10 lub 12 godzin na oddział, w zależności od typu szkoły. Natomiast w rozporządzeniu MEN w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli znalazły się regulacje dotyczące czasu trwania zajęć rewalidacyjnych prowadzonych w przedszkolu, który powinien wynosić około 15 minut – z dziećmi w wieku 3-4 lata, a z dziećmi w wieku 5-6 lat – około 30 minut, oraz w szkole, gdzie określono, że godzina zajęć rewalidacyjnych trwa 60 minut. Istotne jest również to, że w zależności od możliwości indywidualnych ucznia można ten czas w sposób jak najbardziej efektywny dzielić, zachowując minimalny określony w rozporządzeniu czas przyznanych zajęć. Przepisy nie określają sposobu organizacji zajęć rewalidacyjnych, a zatem mogą być one indywidualne lub zespołowe i zazwyczaj wskazania te powinny być zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. Przepisy nie odnoszą się również do liczby uczestników zajęć organizowanych w formie zespołowej. Również w tym przypadku powinno to wynikać z potrzeb i możliwości uczestników.

Rodzaje zajęć rewalidacyjnych

W orzeczeniu powinny być również wymienione rodzaje zajęć rewalidacyjnych, w jakich uczeń powinien brać udział. W § 6 ust. 2 rozporządzenia MEN w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społeczne i zagrożonych niedostosowaniem społecznym wskazano przykładowe rodzaje zajęć rewalidacyjnych dla uczniów z różnymi rodzajami niepełnosprawności, tj.

naukę orientacji przestrzennej i poruszania się oraz naukę systemu Braille'a lub innych alternatywnych metod komunikacji - w przypadku ucznia niewidomego;
naukę języka migowego lub innych sposobów komunikowania się, w szczególności wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) - w przypadku ucznia niepełnosprawnego z zaburzeniami mowy lub jej brakiem;
zajęcia rozwijające umiejętności społeczne, w tym umiejętności komunikacyjne - w przypadku ucznia z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera.

Oczywiście ww. przykłady nie wyczerpują w tym zakresie potrzeb i oczekiwań podopiecznych. Podczas ich formułowania należy przede wszystkim mieć na uwadze to, iż zajęcia rewalidacyjne z zasady mają charakter terapeutyczny, usprawniający i korekcyjny. Planowanie zajęć rewalidacyjnych powinno więc umożliwić osiągnięcie celów ich oddziaływań w odniesieniu do każdego ucznia niepełnosprawnego. W tej sytuacji ich włączenie w proces edukacyjny powinno mieć na celu:

rozwijanie m.in.: mowy i umiejętności komunikowania się, percepcji wzrokowej i słuchowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i wzrokowo-słuchowo-ruchowej, sprawności psychofizycznej, zainteresowań, a także orientacji przestrzennej oraz samodzielnego i bezpiecznego poruszania się, także środkami transportu,
wspomaganie i wspieranie m.in.: w nabywaniu umiejętności czytania, pisania, liczenia, a także samodzielności osobistej i społecznej oraz przygotowania do radzenia sobie w sytuacjach nowych i trudnych,
kształtowanie m.in.: umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i rekreacji oraz asertywności,
wzmacniania m.in.: kondycji fizycznej.

To tylko przykłady uwzględniające indywidualne potrzeby ucznia. Każda z ww. sytuacji będzie miała uzasadnienie stosowania zajęć rewalidacyjnych. Ich rodzaj i forma muszą odpowiadać indywidualnym potrzebom rozwojowym i edukacyjnym ucznia niepełnosprawnego oraz być dostosowane do jego możliwości psychofizycznych. Ponieważ nie ma zamkniętego katalogu zajęć rewalidacyjnych wybór powinien przede wszystkim uwzględniać możliwie pełną indywidualizację pracy z każdym uczniem w zakresie metod pracy, czynności i charakteru podejmowanych zadań. Nauczyciel określając zadania powinien dostosować je do możliwości ucznia, proponując przechodzenie od zadań łatwiejszych do trudniejszych, od prostych do bardziej złożonych. Istotne jest ponadto zapewnienie warunków do utrwalania prawidłowych umiejętności i likwidowania niekorzystnych nawyków, a także dostosowywanie czasu trwania poszczególnych ćwiczeń do wydolności ucznia. W każdej sytuacji nauczyciel powinien mobilizować swoich podopiecznych do wykonywania zadań poprzez stosowanie różnorodnych form ćwiczeń, a także zapewnić warunki poprawnego ich wykonywania. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że realizacja treści nauczania dokonywana przez nauczyciela na tego typu zajęciach nie wynika z zapisów np. podstawy programowej. Najczęściej oparta jest o indywidualny program pracy z uczniem, a w przypadku zajęć grupowych – program pracy grupy, opracowany przez nauczyciela realizującego zajęcia z zakresu rewalidacji.

Kto może zajęcia rewalidacyjne prowadzić?

Zgodnie z § 7 ust. 10 rozporządzenia w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki uczniów niepełnosprawnych, dyrektor powierza prowadzenie zajęć rewalidacyjnych nauczycielom lub specjalistom posiadającym kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności ucznia. Natomiast w ocenie kwalifikacji osób prowadzących zajęcia rewalidacyjne należy kierować się regulacjami szeroko opisanymi w § 33 ust. 1 rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli. Z jego zapisów wynika, że kwalifikacje do prowadzenia zajęć rewalidacyjnych posiada osoba, która ma kwalifikacje odpowiednie do niepełnosprawności ucznia i uzyskała je w następujący sposób:

1) ukończyła jednolite studia magisterskie prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku:

a) pedagogika specjalna w zakresie:

– odpowiednim do niepełnosprawności uczniów i posiada przygotowanie pedagogiczne lub

– innym niż określony w tiret pierwszym i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub

b) na którym jest realizowane wyłącznie kształcenie przygotowujące do wykonywania zawodu nauczyciela, w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub
c) logopedia i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub

2) ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów na kierunku innym niż pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

3) ukończyła studia pierwszego i drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie pedagogiki resocjalizacyjnej, logopedii, pedagogiki korekcyjnej (terapii pedagogicznej) lub wczesnego wspomagania rozwoju dziecka na kierunku innym niż pedagogika specjalna i posiada przygotowanie pedagogiczne oraz ukończyła studia podyplomowe prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub

4) ukończyła studia drugiego stopnia prowadzone zgodnie z nowym standardem kształcenia na kierunku pedagogika specjalna, na podstawie § 39 ust. 2 pkt 2 i ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów, w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów i posiada przygotowanie pedagogiczne, lub

5) ukończyła studia prowadzone zgodnie z przepisami obowiązującymi przed dniem 3 sierpnia 2019 r. na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki określonym w § 3 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 1 oraz § 4 pkt 2 i 4 w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów, lub

6) ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów, lub

7) ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela określone w § 3 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 lub § 4 pkt 2, 4 lub 5 i ukończyła:

a) studia podyplomowe w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów lub
b) zakład kształcenia nauczycieli w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów, lub
c) kurs kwalifikacyjny w zakresie odpowiednim do niepełnosprawności uczniów.

Tym samym, np. zajęcia z uczniem słabowidzącym powinien prowadzić tyflopedagog, zajęcia z uczniem słabosłyszącym – surdopedagog lub surdologopeda, z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie powinien prowadzić oligofrenopedagog, a z uczniem niepełnosprawnym ruchowo specjalista z zakresu korekcji wad postawy. Zajęcia rewalidacyjne mogą być również prowadzone przez specjalistów w ramach powierzonych im obowiązków, tj. pedagoga, psychologa, terapeutę pedagogicznego i logopedę. Ostateczną decyzję w sprawie zatrudnienia podejmuje dyrektor, oceniając, czy posiadane kwalifikacje są wystarczające do realizacji zadań w konkretnej szkole. Oceny kwalifikacji należy dokonać na podstawie analizy dokumentacji, np. suplementu do dyplomu.

Należy podkreślić, że wymiar zajęć rewalidacyjnych nie zamyka uczniowi możliwości wykorzystania różnych, przyznanych przez zespół nauczycieli i specjalistów, innych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Warto mieć na uwadze, że zajęcia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej mogą być organizowane dla wszystkich uczniów, którzy potrzebują pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym również dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, natomiast zajęcia rewalidacyjne organizowane są wyłącznie dla uczniów niepełnosprawnych.

Czy zajęcia rewalidacyjne są obowiązkowe?

Dyrektor szkoły ma obowiązek zaproponować i zorganizować uczniom niepełnosprawnym zajęcia rewalidacyjne. W związku z powyższym nie ma możliwości, by szkoła odstąpiła od ich ustalenia dla ucznia, nawet wobec braku zgody rodziców na ich organizację. Przedstawiając orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, rodzice zobowiązują szkołę do realizacji kształcenia zgodnie z orzeczeniem, a tym samym dyrektora do wypełnienia przepisów prawa związanych z organizacją kształcenia specjalnego. Korzystanie z tych zajęć, jak z każdej formy wsparcia jest jednak suwerenną decyzją rodzica, a zatem jeżeli rodzice ucznia złożą pisemne oświadczenie, z którego wynikać będzie, że nie wyrażają zgody na udział ich dziecka w zajęciach rewalidacyjnych, to dyrektor nie zmusi ucznia do uczestniczenia w nich wbrew woli rodzica. Z praktyki szkolnej wynika, że najczęściej taka decyzja może być podyktowana tym, że dziecko korzysta z dodatkowej pomocy poza szkołą i rodzice nie chcą, aby było ono obciążone dużą liczbą zajęć dodatkowych. Podkreślam jednak, że rolą szkoły jest zapewnienie uczniowi niepełnosprawnemu realizacji zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym zajęć rewalidacyjnych, określonych w indywidualnym programie edukacyjno – terapeutycznym. Z pewnością niekorzystna dla rozwoju dziecka byłaby sytuacja, gdyby decyzją rodziców w ogóle nie korzystało ze wsparcia, do którego jest uprawnione. Do takiej współpracy, pomimo ewidentnych jej korzyści, możemy jedynie rodziców zachęcać, natomiast nie jesteśmy w stanie ich przymusić.

Aby zgłębić tematykę zajęć rewalidacyjnych, ale i specjalistycznych, zapraszamy do obejrzenia e-szkolenia: "Zajęcia rewalidacyjne i specjalistyczne - vademecum nauczyciela i dyrektora".

Podstawa prawna:

Bożena Browarczyk

05-09-2019

aktualizacja 09-01-2023