W życiu niektórych nauczycieli, zdarza się tak, że czasem świadomie lub nie „narozrabiają”. Warto zastanowić się jak wygląda cała procedura postępowania w takim przypadku, szczególnie po ostatnich zmianach w zakresie postępowania dyscyplinarnego.

Wobec nauczyciela, który swoim zachowaniem uchybił godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom zawartym w treści art. 6 Karty Nauczyciela może zostać wszczęte postępowanie dyscyplinarne. W tym miejscu należy podkreślić, iż ocena wartości etycznej działań nauczyciela jest jednym z najtrudniejszych zadań na każdym etapie postępowania. Jednym z powodów jest z pewnością fakt, że zawód nauczyciela postrzegany jest przez społeczeństwo jako zawód zaufania publicznego. Od osób wykonujących ten zawód oczekuje się przestrzegania norm etycznych, moralnych i społecznych. Przestrzeganie tych norm odnosi się do postawy nauczyciela do życia, a więc nie ogranicza się tylko do sytuacji szkolnych. Jest to istotne ze względu na specyfikę zawodu nauczyciela,  która opiera się  na budowaniu więzi społecznych opartych na wzajemnym zaufaniu z uczniami, rodzicami oraz współpracownikami. Sytuacje, w których otoczenie nauczyciela, tj. inni nauczyciele, rodzice, czy uczniowie negatywnie odbierają zachowania nauczyciela, są zazwyczaj indywidualnie badane i oceniane przez wskazane ustawowo organy, np. dyrektora, rzecznika dyscyplinarnego, prokuratora. Z pewnością zachowania sprzeczne z ogólnie przyjętymi normami społecznymi (agresja, używanie wulgaryzmów, wyśmiewanie, dokuczanie, szykanowanie), polegające na łamaniu przepisów prawa, zarówno przepisów karnych (poświadczenie nieprawdy, fałszowanie dokumentów), jak i przepisów z zakresu prawa pracy (mobbing), należy uznać za zachowania naruszające godność każdego zawodu. Szczególnie takiego, który społecznie postrzegany jest jak zawód zaufania publicznego. 

Jak wobec powyższego wygląda procedura postępowania w sytuacji, gdy ktoś uzna, że czyn nauczyciela może wskazywać na uchybienie godności reprezentowanego przez niego zawodu?

Pierwszym etapem czynności po otrzymaniu przez organ, przed którym działa komisja, wiadomości o uchybieniu godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela jest wszczęcie przez rzecznika dyscyplinarnego na polecenie tego organu postępowania wyjaśniającego. Przedmiotem tego postępowania jest ustalenie za pośrednictwem przeprowadzonych dowodów czy zachowanie nauczyciela mogło stanowić uchybienie godności zawodu nauczyciela lub jego obowiązkom czy też takiego nie stanowiło. Podczas tych działań rzecznik zbiera, przeprowadza, zabezpiecza i utrwala dowody konieczne do wyjaśnienia sprawy, w tym przesłuchuje świadków i zasięga opinii biegłych, a przede wszystkim uzyskuje stanowisko nauczyciela, którego dotyczy postępowanie wyjaśniające, wobec stawianych zarzutów i zebranych dowodów. W tej sytuacji, co należy podkreślić, nauczyciel nie jest jeszcze obwiniony. Na tym etapie podejmowanych przez organ działań rzecznik dyscyplinarny zobowiązany jest poinformować nauczyciela o wszczęciu wobec niego postępowania wyjaśniającego, a także dyrektora szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony oraz organ przed którym działa komisja. W sytuacji gdy postępowanie dotyczy dyrektora szkoły, zawiadamia się organ prowadzący szkołę. Należy dodać, że o wszczęciu postępowania wyjaśniającego dotyczącego czynu naruszającego prawa i dobro dziecka rzecznik dyscyplinarny zawiadamia także Rzecznika Praw Dziecka.

Już na tym etapie postępowania wyjaśniającego nauczyciel ma prawo ustanowić obrońcę, wówczas o wszystkich czynnościach podejmowanych przez rzecznika powiadamia się również pełnomocnika wskazanego przez nauczyciela. Obrońcą nauczyciela może być każda wskazana przez niego osoba z wyjątkiem członka komisji dyscyplinarnej, przed którą toczy się postępowanie. Nauczyciel ma prawo składać w toku postępowania wyjaśniającego wnioski dowodowem.in. może żądać przesłuchania wskazanych przez niego świadków, przedstawiać dokumenty, zażądać za pośrednictwem rzecznika dyscyplinarnego, np. od dyrektora szkoły dostarczenia określonych dokumentów czy złożyć wniosek o powołanie biegłego. Jednocześnie rzecznik dyscyplinarny zobowiązany jest do poinformowania nauczyciela o terminie i miejscu przeprowadzania czynności, w tym czynności przeprowadzanych z jego inicjatywy. Składane przez nauczyciela wnioski mogą być przez rzecznika uznane za istotne w sprawie lub odrzucone, przy czym w tej ostatniej sytuacji rzecznik powinien swoje stanowisko uzasadnić. W trakcie postępowania wyjaśniającego prowadzone są protokołowane przesłuchania świadków. Przesłuchanie świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 18 lat odbywa się zawsze w obecności psychologa, a o powołaniu takiej osoby na świadka powiadamiani są jego rodzice, którzy mogą również uczestniczyć w przesłuchaniu ich dziecka. Przesłuchanie prowadzi rzecznik dyscyplinarny i to on zadaje pytania, jednak prawo do zadawania pytań przysługuje również nauczycielowi i jego obrońcy. W przesłuchiwaniu ucznia nie uczestniczy nauczyciel, wobec którego toczy się postępowanie, ale w jego imieniu bierze udział obrońca. Każdy świadek przed rozpoczęciem przesłuchania zostaje pouczony przez rzecznika o przysługujących mu prawach, a także o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.  

Należy podkreślić, że obowiązkiem rzecznika dyscyplinarnego jest przede wszystkim zbadanie czy w danej konkretnej sprawie nie nastąpiło przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Postępowanie dyscyplinarne nie może być bowiem wszczęte po upływie 3 miesięcy od dnia uzyskania przez właściwy organ, przy który powołano komisję dyscyplinarną informacji o popełnianiu czynu stanowiącego uchybienie godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela i po upływie 3 lat od popełniania tego czynu. Pamiętać jednak należy, że od 1 września 2019 r. postępowanie dyscyplinarne może być wszczęte także po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu, jeżeli narusza on prawa i dobro dziecka. 

Jeżeli na przykład zdarzenie miało miejsce w dniu 5 maja 2016 r., a organ dowiedział się o nim w dniu 5 października 2019 r., to nastąpiło przedawnienie i umarza się postępowanie wyjaśniające, ponieważ upłynęły 3 lata od zdarzenia. Natomiast jeżeli czyn nastąpił 2 lata od dnia powzięcia przez organ wiadomości o zdarzeniu, to mimo upływu czasu postępowanie wyjaśniające jest prowadzone albowiem nie doszło do przedawnienia. Należy również mieć na uwadze fakt, że w przypadku popełnienia czynu przez nauczyciela, w związku z którym następuje rozwiązanie stosunku pracy postępowanie dyscyplinarne może zostać wszczęte i być prowadzone. Za decydujący moment ustawodawca przyjął czas popełnienia czynu, a nie czas i istniejącą sytuację prawną nauczyciela w chwili składania wniosku.

Nauczyciel, wobec którego wszczęto postępowanie karne lub został złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w zależności od rodzaju naruszeń może zostać zawieszony w pełnieniu obowiązków albo też zawieszenie ma charakter obligatoryjny. Zawieszenia nauczyciela dokonuje dyrektor szkoły, a w przypadku dyrektora szkoły organ prowadzący. Obligatoryjnie nauczyciel powinien zostać zawieszony w przypadku, gdy naruszenie dotyczy praw i dobra dziecka. W innym przypadku zawieszenie nauczyciela w obowiązkach będzie uzależnione od charakteru naruszeń i ich wiarygodności. Jednocześnie przepisy przewidują możliwość zawieszenia nauczyciela jeszcze przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego w przypadkach niecierpiących zwłoki, czyli na etapie postępowania wyjaśniającego. Zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy. Jednakże przedmiotowy termin nie odnosi się do sytuacji, gdy przeciwko nauczycielowi toczy się postępowania karne lub postępowania dyscyplinarne w sprawie, w związku z którą nastąpiło zawieszenie. Nauczycielowi przysługuje prawo wniesienia odwołania od decyzji o zwieszeniu za pośrednictwem organu, który wydał decyzję do właściwej komisji dyscyplinarnej przy wojewodzie. Termin na wniesienie odwołania wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji. Komisja po rozpatrzeniu odwołania wydaje postanowienie, w którym utrzymuje w mocy decyzję lub ją uchyla. Postanowienie komisji może zostać zaskarżone poprzez wniesienie zażalenia w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia. Zażalenie może zostać wniesione przez nauczyciela, jak i organ, który wydał decyzję o zawieszeniu. Zażalenie wnosi się do odwoławczej komisji dyscyplinarnej. Postanowienie odwoławczej komisji dyscyplinarnej jest ostateczne.

W każdym przypadku, o czym nie powinniśmy zapominać,  zawiadomienie o zdarzeniu mogącym stanowić przewinienie dyscyplinarne powinno być poprzedzone rzetelnym zbadaniem i wyjaśnieniem wszystkich okoliczności zdarzenia, które najczęściej dokonywane jest przez dyrektora szkoły. Szczegółowe informacje na ten temat znajdą Państwo w artykule pt.  Jakie czyny mogą naruszać prawa i dobra ucznia? Zakres działań dyrektora.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2019 r. poz. 2215),
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn. zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 741).

Bożena Browarczyk

12-12-2019