Od 1 września 2019 r. wprowadzono obowiązek każdorazowego zawiadamiania rzecznika dyscyplinarnego o popełnieniu przez nauczyciela czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. W praktyce może pojawić się problem z interpretacją jakie to czyny będą naruszać „prawa dziecka”, a szczególnie „dobra dziecka”.
Co kryje się pod pojęciem „prawa dziecka”?
Prawa dziecka można postrzegać jako element szerszego pojęcia praw człowieka. Ich źródłem jest zatem nie tyko Konwencja o prawach dziecka, lecz także cały szereg innych aktów normatywnych, do których należą w szczególności pakty praw człowieka ONZ. Nie można z tym pojęciem mylić praw ucznia. Do kategorii praw ucznia należy wszystko to, co wiąże się z uprawnieniami przysługującymi osobiście każdemu dziecku z tytułu bycia uczniem (wychowankiem) danej szkoły (lub odpowiednio placówki). Ich źródłem jest sama ustawa Prawo oświatowe, o systemie oświaty, względnie niektóre przepisy wykonawcze oraz oparty na tych aktach normatywnych statut szkoły.
Konwencja o prawach dziecka wyróżnia m.in. prawa:
- prawo do życia bez jakiejkolwiek dyskryminacji bez względu na rasę, płeć, język, religię, status majątkowy, niepełnosprawność czy cenzus urodzenia;
- prawo do znajomości swoich praw;
- prawo do dochodzenia swoich praw;
- prawo do nauki;
- prawo do wypoczynku i czasu wolnego, uczestnictwa w zabawach i życiu kulturalnym
- prawo do równego traktowania wobec prawa;
- prawo do ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem oraz wszelkimi formami przemocy fizycznej lub psychicznej;
- prawo do ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne, rodzinne czy też korespondencję;
- prawo do ochrony przed bezprawnymi zamachami na jego honor i reputację;
- prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach jego dotyczących oraz prawo do swobodnej wypowiedzi (np. gazety szkolne nie podlegają cenzurze prewencyjnej nauczycieli);
- prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania;
- prawo dostępu do informacji z rożnych źródeł;
- prawo do swobodnego zrzeszania się;
- prawo do ochrony zdrowia;
- prawo do odpowiedniego poziomu życia;
- prawo do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym lub wykonywaniem niebezpiecznych lub szkodliwych prac;
- prawo do ochrony przed wszelkimi innymi formami wyzysku naruszającego jego dobro;
- wolność od przemocy fizycznej lub psychicznej, wyzysku, nadużyć seksualnych oraz okrucieństwa;
- prawo do wychowania w rodzinie i kontaktów z obojgiem rodziców;
- prawo do opieki zastępczej w przypadku niemożności wychowania w rodzinie;
- prawo ochrony przed przemocą;
- prawo do korzystania z systemu zabezpieczenia społecznego.
Co kryje się pod pojęciem „dobro dziecka”?
O ile może znaleźć wykaz i opis prawa dziecka o tyle trudno jest zdefiniować „dobro dziecka”.
Dobro dziecka nie jest zdefiniowane w przepisach, dlatego, że w każdym stanie faktycznym, który w pierwszej kolejności badania dyrektor, a następnie rzecznik dyscyplinarny może być różne. Być może pewną wskazówką (ale nie wprost), może być rozumienie pojęcia dobra dziecka jakie jest stosowane przy wykładni przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Sad Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 lutego 1997 r., II CKN 90/96 wskazał, że „pojęcie dobra dziecka z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy”.
Jakie uchybie należy zgłaszać?
Z tym oczywiście musi zmierzyć się w pierwszej kolejności dyrektor, bo to on będzie decydował czy dane zachowanie nauczyciela mieści się w pojęciu czynu naruszające prawa i dobro dziecka, czy zakwalifikować go jako naruszenie dyscypliny pracowniczej i ukarać karą porządkową. Gdy błędnie określi rodzaj przewinienia, sam naraża się na odpowiedzialność.
Nie wskazując zamkniętego katalogu naruszeń, można przykładowo wymienić takie czyny, które naruszają prawa i dobra dziecka:
- stosowanie przemocy fizycznej lub przemocy psychicznej w stosunku do uczniów,
- wyśmiewanie, dokuczanie, szykanowanie,
- molestowanie seksualne,
- narażenie uczniów na utratę zdrowia,
- wykorzystywanie stosunku zależności w celu wymuszania pożądanych zachowań i działań,
- niską kulturę słowa (agresja słowna, wulgarne słownictwo).
Procedura działania dyrektora
Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom z art. 6 Karty Nauczyciela. Jeżeli uchybienia te naruszają prawa i dobro dziecka dyrektor ma bezwzględny obowiązek zawiadomić rzecznika dyscyplinarnego nauczycieli działającego przy wojewodzie. Ma na to 3 dni robocze licząc od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu. Przepisy nie wskazują w jakiej formie ma to nastąpić. Dyrektor może wystosować pismo w którym wskaże:
- o jakiego nauczyciela chodzi (poda imię i nazwisko, nazwę placówki),
- dzień popełnienia czynu naruszającego prawa i dobro dziecka,
- opis naruszenia prawa i dobra dziecka,
- można wskazać kiedy dokonywana była ostatnia ocena pracy i z jakim stwierdzeniem uogólniającym,
- dzień powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu
- ewentualnych świadków czynu
- załączniki mogące stanowić dowód w sprawie.
W piśmie tym nie należy wskazywać, że nauczyciel popełnił przewinienie dyscyplinarne, lecz zaznaczyć, że jego zachowanie może nosić znamiona tego przewinienia bądź istnieje podejrzenie, że to zachowanie stanowi przewinienie dyscyplinarne. Użycie odpowiednich sformułowań jest tu dość istotne, ponieważ nauczyciel do momentu wydania prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej o ukaraniu korzysta z domniemania niewinności (art. 85c ust. 2 Karty Nauczyciela).
Warto przypomnieć, że nie należy mylić nieformalnego zawiadomienia o zdarzeniu mogącym stanowić przewinienie dyscyplinarne z wnioskiem o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Wniosek ten jest bowiem składany dopiero po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego – przez rzecznika dyscyplinarnego do komisji dyscyplinarnej.
Jeżeli rzecznik złoży wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dyrektor ma obowiązek zawiesić tego nauczyciel w pełnieniu obowiązków. Niemniej jednak, w sprawach niecierpiących zwłoki nauczyciela można zawiesić, zanim dojdzie do wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego (np. gdy nauczyciel pobije ucznia). Zawieszenie nie może trwać dłużej niż 6 miesięcy, chyba że przeciwko nauczycielowi toczy się jeszcze postępowanie dyscyplinarne (art. 85t ust. 4 Karty Nauczyciela).
W związku z zawieszeniem w obowiązkach służbowych należy zaprzestać wypłacania nauczycielowi dodatków i innych składników wynagrodzenia poza wynagrodzeniem zasadniczym. Poza tym wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela, w zależności od jego stanu rodzinnego, może zostać zmniejszone do połowy (art. 85u Karty Nauczyciela).
Należy pamiętać, aby przesłać informację o zawieszeniu nauczyciela w obowiązkach służbowych, w tym o okresie zawieszenia, do Centralnego Rejestru Orzeczeń Dyscyplinarnych. Obowiązek ten dotyczy również informacji o zakończeniu okresu zawieszenia. Informacje przekazywane są w formie elektronicznej poprzez profil ePUAP (art. 85z Karty Nauczyciela).
Podstawa prawna:
Dariusz Skrzyński
24-10-2019
