Wyzwaniem, z którym od kilku już lat przychodzi mierzyć się dyrektorom szkół, jest kwestia przyjęcia i kształcenia uczniów przybywających z zagranicy niebędących obywatelami polskimi, ale również osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. 

Otwartość granic, łatwość podróżowania, możliwość zatrudnienia poza Polską sprawiły, że setki tysięcy Polaków zamieszkało i pracuje poza granicami naszego kraju. Nierzadko rodzice zabierali ze sobą dzieci, które podejmowały naukę w szkołach francuskich, angielskich czy też niemieckich. Po kilku, kilkunastu miesiącach lub latach następował powrót do kraju, a dzieci trafiały do polskiej szkoły. Zważywszy na znaczne i oczywiste odmienności systemów edukacyjnych różnych państw zaczęły pojawiać się istotne wątpliwości odnośnie warunków, kryteriów i zasad, w oparciu o jakie należy dokonywać wprowadzenia uczniów przybywających z zagranicy do polskiej szkoły. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom dyrektorów szkół i organów prowadzących Ministerstwo Edukacji Narodowej opracowało stosowne akty prawne, z których najnowszym jest rozporządzenie z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. z 2017 r.  poz. 1655 z późn. zm.). Jest to podstawowy akt prawny, którego przepisy normują kwestię przyjmowania uczniów obywateli polskich przybywających z zagranicy. Kto zatem w świetle prawa decyduje o przyjęciu takiego dziecka do szkoły? Tak jak w każdym innym przypadku i w tym o przyjęciu ucznia do szkoły decyduje jej dyrektor. Przywołane rozporządzenie ustala w § 4 ust. 1 i 2 zasady, które stanowią, że uczeń przybywający z zagranicy jest przyjmowany między innymi do:

- klasy I publicznej szkoły podstawowej, której ustalono obwód, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania ucznia - z urzędu;

- klasy I publicznej szkoły podstawowej innej niż właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia, jeżeli szkoła dysponuje wolnymi miejscami;

- klas II-VIII publicznej szkoły podstawowej, której ustalono obwód, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania ucznia - z urzędu na podstawie dokumentów;

- klas II-VIII publicznej szkoły podstawowej innej niż właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia - na podstawie dokumentów, jeżeli szkoła dysponuje wolnymi miejscami.

W przypadku szkół ponadpodstawowych (tj. liceum ogólnokształcące, technikum, branżowa szkołą I stopnia) obowiązują podobne zasady, a szczegółowe warunki przyjęcia ucznia do takich typów szkół określone zostały w § 6 ww. rozporządzenia. 

Poprzez dokumenty należy rozumieć w tym przypadku:

1. świadectwo, zaświadczenie lub inny dokument stwierdzające ukończenie szkoły lub kolejnego etapu edukacji za granicą lub
2. świadectwo, zaświadczenie lub inny dokument wydane przez szkołę za granicą, potwierdzające uczęszczanie ucznia przybywającego z zagranicy do szkoły za granicą i wskazujące klasę lub etap edukacji, który uczeń ukończył w szkole za granicą, oraz dokument potwierdzający sumę lat nauki szkolnej ucznia lub pisemne oświadczenie dotyczące sumy lat nauki szkolnej ucznia, złożone przez rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia, jeżeli ustalenie sumy lat nauki szkolnej nie jest możliwe na podstawie świadectwa, zaświadczenia lub innego dokumentu (§ 2 pkt. 3). 

W świetle powyższych przepisów wydaje się, że decydujące znaczenie dla zakwalifikowania ucznia do konkretnej klasy ma ustalona na podstawie dostarczonych dokumentów suma lat nauki szkolnej ucznia w szkole poza Polską. Przepis nie odnosi się w ogóle do sprawy promocji lub jej braku w poszczególnych latach szkolnych ze względu na to, że kwestie te bardzo różnie są uregulowane w systemach oświatowych innych państw.

Odstępstwem od tej zasady jest przepis § 11, zgodnie z którym uczeń przybywający z zagranicy może być kwalifikowany do odpowiedniej klasy lub na odpowiedni semestr lub rok kształcenia oraz przyjmowany do publicznej szkoły także z uwzględnieniem wieku ucznia lub opinii rodzica ucznia albo pełnoletniego ucznia wyrażonej w formie ustnej lub pisemnej. Decyzję w sprawie sposobu przyjęcia ucznia podejmuje zawsze dyrektor szkoły. Ostateczną decyzję należy podjąć w porozumieniu z rodzicami ucznia.

Ponieważ zgodnie z postanowieniami ustawy z 7 października 1999 r. o języku polskim, organy administracji rządowej i samorządowej, a więc również szkoły i przedszkola posługują się językiem polskim, jako językiem urzędowym dokumenty, o których mowa w pytaniu muszą być przetłumaczone na język polski. Osobami uprawnionymi do tłumaczenie m.in. świadectw szkolnych, zgodnie z ustawą z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego, są właśnie tłumacze przysięgli.

W sytuacji uczniów, którzy przez długi czas przebywali zagranicą pozostaje pytanie czy stopień znajomości języka polskiego i różnice programowe umożliwią im skuteczne kontynuowanie nauki w polskiej szkole. Należy zauważyć, iż dla uczniów przybywających z zagranicy, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole, w której uczeń realizuje naukę zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego, dodatkową, bezpłatną naukę języka polskiego w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego. Jeśli ponadto u takich uczniów nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych z tego przedmiotu, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole dodatkowe zajęcia wyrównawcze z tego przedmiotu. (§ 17 i 18).

Ustalony przez rozporządzenie sposób przyjęciu uczniów obywateli polskich, którzy pobierali naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw powoduje, że z formalnego punktu widzenia nie ma zupełnie znaczenia jakie zajęcia edukacyjne realizował uczeń w szkole za granicą. To bardzo praktyczne rozwiązanie powoduje, że uczeń przyjęty do szkoły na podstawie przepisów rozporządzenia od pierwszego dnia nauki objęty zostaje właściwym dla danego etapu edukacyjnego i typu szkoły planem nauczania i realizowaną podstawą programową. Nie istnieją i nie mogą bowiem istnieć żadne tabele czy też inne sposoby umożliwiające ustalenie ekwiwalentności (równoważności) zajęć edukacyjnych obowiązujących w systemach oświatowych innych państw, z tymi które obowiązują w polskiej szkole. Jeśli nawet dyrektor i nauczyciele zadali sobie duży trud i pozyskali szczegółowe informacje na temat przebiegu edukacji dziecka w szkole poza granicami Polski, to pozostaje to bez wpływu na sytuację tego ucznia w polskiej szkole.

Choć przepisy przywołanego rozporządzenia regulują status prawny uczniów powracających z zagranicy do polskiej szkoły, to jednak nie określają one sposobu uzupełnienia różnic programowych, które mogą mieć istotne znaczenie przy klasyfikacji rocznej i końcowej ucznia, o której mowa w art. 44f ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2019 r. poz. 1481). Ponieważ uczeń przyjęty do polskiej szkoły po okresie pobierania nauki w systemie oświaty innego państwa zostaje tym samym wprowadzony do polskiego systemu oświaty, do uzupełnienia ewentualnych różnic programowych powinny mieć zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu (Dz. U. z 2019 r. poz. 1641). W szczególności § 8 ust. 1 zgodnie, z którym różnice programowe z obowiązkowych zajęć edukacyjnych realizowanych w oddziale szkoły, do której uczeń przechodzi, są uzupełniane na warunkach ustalonych przez nauczycieli prowadzących obowiązkowe zajęcia edukacyjne w tym oddziale. W § 8 ust. 3 - 5 czytamy z kolei, że jeśli uczeń, który w szkole, z której przechodzi, nie realizował obowiązkowych zajęć edukacyjnych, które zostały zrealizowane w oddziale szkoły, do której przechodzi, dyrektor szkoły zapewnia uczniowi warunki do zrealizowania treści nauczania z tych zajęć, do końca danego etapu edukacyjnego. W przypadku, gdy z powodu rozkładu zajęć edukacyjnych lub innych ważnych przyczyn nie można zapewnić uczniowi, warunków do zrealizowania treści nauczania z obowiązkowych zajęć edukacyjnych, które zostały zrealizowane w oddziale szkoły, do której uczeń przechodzi, uczniowi przeprowadza się egzamin klasyfikacyjny z tych zajęć. Biorąc jednak pod uwagę, z jakimi problemami przychodzi się borykać uczniom powracającym często po wielu latach pobytu poza Polską, należy dołożyć starań, by konieczne uzupełnienie różnic programowych odbyło się w sposób możliwie jak najmniej obciążający takiego ucznia. Wybór sposobu udzielania uczniowi pomocy w wyrównaniu różnic programowych należy, więc do nauczycieli i dyrektora szkoły. Decyzje powyższe należy podjąć w porozumieniu z rodzicami uczenia. Dyrektor szkoły powinien dołożyć wszelkich starań, aby wspierać ucznia i ułatwić mu wyrównanie różnić programowych.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 1148 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. z 2019 r. poz. 1480),
• Ustawa z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego (Dz.U. z 2004 nr 273 poz. 2702),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. z 2017 r.poz. 1655),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 marca 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. z 2019 r. poz. 685),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu (Dz. U. z 2019 r. poz. 1641).

Bożena Browarczyk

21-01-2020