W praktyce udzielania i korzystania z urlopu zdrowotnego nauczycieli w dalszym ciągu pojawiają się wątpliwości w zakresie stosowania przepisów Karty Nauczyciela. Największe bowiem trudności sprawia nie tylko zrozumienie regulacji prawnych, a ich odnoszenie do konkretnych sytuacji szkolnych. Sprawdź, jakie pojawią się problemy.

Warunki jakie należy spełnić do skorzystania z urlopu zdrowotnego

Zanim opiszę szczególne przypadki pojawiające się w praktyce warto wskazać, jakie warunki musi spełnić nauczyciel, aby w ogóle myśleć o urlopie dla poratowania zdrowia. W zależności od tego, czy ubiega się o pierwszy, czy kolejny urlop inne przesłanki należy spełnić (art. 73 Karty Nauczyciela).

I tak, aby skorzystać z pierwszego w życiu urlopu dla poratowania zdrowia, nauczyciel powinien łącznie spełnić następujące warunki:

• pozostawać w nauczycielskim stosunku pracy nawiązanym na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć,
• legitymować się co najmniej 7-letnim nieprzerwanym okresem pracy w zawodzie nauczyciela w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć, przy czym okres ten powinien bezpośrednio poprzedzać rozpoczęcie urlopu
• nie posiadać uprawnień emerytalnych,
• uzyskać orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia od lekarza medycyny pracy albo przedstawić skierowanie na leczenie lub rehabilitację uzdrowiskową.

Gdy nauczyciel ubiega się o kolejny urlop zdrowotny to:

• nie musi spełniać przesłanki przepracowania co najmniej 7 lat w szkole bezpośrednio przed rozpoczęciem urlopu zdrowotnego,
• musi dodatkowo spełnić warunek rocznej karencji między kolejnymi urlopami,
• nie może korzystać z urlopu, jeżeli łączne wykorzystał już 3 lata urlopu. 

Wymóg stażu pracy przy pierwszym urlopie – co najmniej na ½ etatu

Nauczyciel musi przepracować co najmniej 7 lat w szkole w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć.

Wskazówka!

Należy pamiętać, że w okresie reformy oświaty w związku z likwidacją gimnazjów można było ograniczać zatrudnienie poniżej 1/2 etatu. Takie ograniczenie poniżej 1/2 etatu przerywa bieg siedmioletniego okresu zatrudnienia. W praktyce zatem po takim ograniczeniu na nowo liczymy siedmioletni okres zatrudnienia do pierwszego urlopu zdrowotnego.

Wymóg stażu pracy przy pierwszym urlopie – musi być nieprzerywany

Za nieprzerwany uznaje się także okres pracy podjęty w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole.

Wkazówka!

Co prawda przerwy tej nie zalicza się do stażu pracy uprawniającego do urlopu zdrowotnego, ale nie ma ona wpływu na przerwanie biegu siedmioletniego okresu zatrudnienia. Warto szczególnie o tym pamiętać, gdy podejmujemy zatrudnienie po zakończeniu stanu nieczynnego (ostatniego lutego). Nie trzeba od razu od 1 marca znaleźć innej szkoły, ale na spokojnie mamy jeszcze 3 miesiące, czyli do końca maja należy podjąć zatrudnienie, żeby była zachowana ciągłość siedmioletniego okresu zatrudnienia przed pierwszym urlopem zdrowotnym.

Wymóg stażu pracy przy pierwszym urlopie – okresy nieobecności ponad 180 dni powodują przedłużenie siedmioletniego okresu zatrudnienia

Do okresu siedmioletniej pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres.

Wskazówka!

Wskazane okresy nie muszą być nieprzerwane, zatem należy liczyć je zgodnie z regułą - 1 miesiąc = 30 dni (art. 114 Kodeksu cywilnego). Tylko łącznie okresy ponad 180 dni powodują przedłużenie okresu zatrudnienia wymaganego do skorzystania z pierwszego urlopu zdrowotnego.

W dniu rozpoczęcia urlopu musisz mieć pełny etat

Urlop przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze (ale obowiązkowy 7-letni okres pracy przed  pierwszym urlopem może być przepracowany poniżej etatu). W praktyce już od wielu lat pojawia się problem: na jaki dzień ten pełen etat ma być zapewniony – na dzień złożenia wniosku, czy rozpoczęcia urlopu. Przyjmuje się, że warunek zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć musi być spełniony na dzień rozpoczęcia korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia.

Wskazówka!

Należy uważać na korzystanie z ograniczenia zatrudnienia. Jeżeli nauczyciel wyrazi zgodę na ograniczenie zatrudnia w maju, a zamierza skorzystać z urlopu od 1 września to nie będzie uprawiony do urlopu nawet, jeżeli lekarz medycyny pracy wyda orzeczenie. W dniu rozpoczęcia urlopu, czyli 1 września będzie miał już ograniczony etat, a tym samym nie będzie spełniał przesłanki zatrudnienia w pełnym wymiarze. Nauczyciel będzie mógł skorzystać z urlopu o ile w takiej sytuacji rozpocznie korzystanie z niego będąc zatrudnionym w pełnym wymiarze zajęć, czyli przed 1 września. Jeśli zgodzi się na ograniczenie zatrudnienia od 1 września 2019 r. , a rozpocznie urlop zdrowotny przed tym dniem, od 1 września 2019 r ., mimo przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia, będzie otrzymywał proporcjonalnie ograniczone wynagrodzenie. Wyrażenie zgody na ograniczenie w czasie urlopu zdrowotnego nie powoduje jego przerwania, a jedynie zmniejszenie wynagrodzenia.

Jeżeli posiadasz uprawnienia emerytalne nie dostaniesz urlopu

Jeżeli nauczyciel posiada uprawnienia emerytalne zarówno do wcześniejszej emerytury (czy z Karty Nauczyciela lub z innych ustaw), jak i emerytury w wieku powszechnym (wyrok SN z 4 grudnia 2003 r., I PK 72/03; wyrok SN z 26 marca 2007 r., I PK 262/06) nie przysługuje mu urlop zdrowotny. W tym przypadku nie warto składać wniosku o urlop, bo i tak nie zostanie udzielony. Dyrektor nawet nie może skierować na badania, bo warunek formalny nie został spełniony.

Wskazówka!

Należy pamiętać, że przepisy art. 73 Karty Nauczyciela mówią o uprawnieniach emerytalnych, a nie rentowych. Renta nie wyklucza skorzystania z urlopu zdrowotnego. Nauczyciel-rencista może zatem przejść na ten urlop.

Jeszcze jedna ważna sprawa: dyrektor bada czy nauczyciel spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury, a nie czy na nią przeszedł.  Jednak nauczyciel, który pracuje w szkole, pobierając jednocześnie emeryturę, również nie będzie mógł skorzystać z prawa do urlopu.

 Jeżeli dopiero nabędziesz uprawnienia emerytalne urlop zostanie skrócony

Nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może być udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Uprawnienia emerytalne, taka jak w poprzednim przypadku, dotyczą zarówno prawa do wcześniejszej emerytury (czy z Karty Nauczyciela lub z innych ustaw), jak i emerytury w wieku powszechnym.

Wskazówka!

Jeżeli nauczyciel złożył wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia, a z badania warunków formalnych wynika, że nie nabył jeszcze uprawnień emerytalnych, należy wydać skierowanie na badania. Po uzyskaniu orzeczenia o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia dyrektor udziela urlopu, mając na względzie, że może go udzielić na okres nie dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne (np. jeżeli uprawnienia nabędzie we wrześniu 2019 roku to do 31 sierpnia 2019 r.).

Nie każda choroba uprawnia Cię do urlopu zdrowotnego

To jest pokłosie zmian jakie zostały wprowadzone do urlopu 1 stycznia 2018 r. Od tego dnia nie każde schorzenie uprawniania do wydania przez lekarza medycyny pracy orzeczenia o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. W praktyce pojawiły się wątpliwości jaka choroba uprawniania do urlopu, szczególnie jeżeli nauczyciel choruje na chorobę nie związaną bezpośrednio z wykonywaną pracą (np. nowotwór trzustki), czy musi być to choroba zawodowa.

W praktyce kompetencje do badania - jaka choroba uprawnia, a jaka nie - zostały scedowane na lekarza medycyny pracy który przeprowadza badania nauczyciela. Ustawodawca nie wskazał na okoliczność wystąpienia choroby zawodowej, ale choroby, która prowadzi do wystąpienia choroby zawodowej.  Lekarz może wydać orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia jedynie w przypadku stwierdzenia:

• choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub
• choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę.

Wskazówka!

We wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nie trzeba jednak wykazywać, że zachodzi jedna z ww. okoliczności. O tym zdecyduje lekarz w czasie badania. Należy jednak na badania przynieść posiadaną dokumentację medyczną (np. karty leczenia szpitalnego, wypisy i zaświadczenia).  Same, co prawda, nie stanowią podstawy do udzielenia urlopu, ale mogą być pomocne do podejmowani decyzji przez lekarza.

 Wniosek możesz złożyć w trakcie swoje nieobecności w szkole…

Nauczyciel może złożyć wniosek o urlop zdrowotny oraz wykonać wymagane badania w dowolnym momencie, także w czasie trwania usprawiedliwionej nieobecności, w tym w czasie urlopu wypoczynkowego.

Wskazówka!

Należy pamiętać, że nauczyciel ma maksymalnie 30 dni od dnia otrzymania (a nie wystawienia) skierowania na zgłoszenie się na badania do lekarza medycyny pracy wskazanego przez szkołę. Sam nie możesz wybierać lekarza, może być to tylko ten przyjmujący w placówce z którą szkoła ma podpisaną umowę.

…także jeżeli korzystasz ze stanu nieczynnego

Nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia. W tym przypadku maksymalnie na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy, czyli do końca lutego danego roku (wyrok SN z 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99). Jednakże przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny po rozpoczęciu urlopu dla poratowania zdrowia jest sprzeczne z celem tego urlopu i uzasadnia żądanie uznania tego przeniesienia za bezskuteczne (wyrok SN z 20 kwietnia 2001 r., I PKN 377/00).

Dyrektor nie może odmówić Ci urlopu zdrowotnego…

W praktyce jeżeli nauczyciel otrzyma orzeczenie o potrzebie urlopu dyrektor nie ma innego wyjścia jak udzielić urlopu. Prawo do urlopu generuje się w monecie wydania stosowanego orzeczenia przez lekarza lub decyzji przez organ odwoławczy (prawnicy mówią o tym, że jest to skutek konstytutywny). W praktyce dyrektor nie decyduje, tylko niejako potwierdza to co ustalił lekarz. Podważenie potrzeby udzielenia urlopu może nastąpić jedynie w drodze odwołania od orzeczenia lekarskiego do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy (lub jego decyzji w ramach postępowania odwoławczego).

… i nie może go przesunąć

Nie ma możliwości przesunięcia terminu udzielenia urlopu. Dyrektor po otrzymaniu orzeczenia wydaje decyzję (nie jest to decyzja administracyjna) w której wskazuje na daty rozpoczęcia i zakończenia urlopu, a te daty wnikają z orzeczenia. Dyrektor nie ma swobody w ich modyfikowaniu. W konsekwencji przyjąć należy, że dyrektor nie może przesuwać tego urlopu, zmieniać termin w stosunku do terminu ustalonego w orzeczeniu i to nawet, gdy wnosi o to nauczyciel.

Wskazówka!

To samo dotyczy urlopu zdrowotnego na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową. Tego urlopu dyrektor udziela na podstawie potwierdzonego skierowania na okres ustalony w tym skierowaniu. Może się jadnak zadarzyć, że termin zakończenia urlopu będzie inny niż wskazany w orzeczeniu przez lekarza. Wtedy termin zakończenia będzie przypadał:

• na dzień rozwiązania stosunku pracy (później nauczyciel przestaje spełniać wymóg pozostawania w zatrudnieniu),
• na dzień wygaśnięcia stosunku pracy na skutek upływu okresu stanu nieczynnego (później nauczyciel przestaje spełniać wymóg pozostawania w zatrudnieniu),
• na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa prawo do wcześniejszej lub powszechnej emerytury;
• w roku szkolnym 2018/2019 nauczycielowi wygaszanego gimnazjum udziela się urlopu dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż do 31 sierpnia 2019 r.

  ---

W czasie urlopu możesz otrzymać wypowiedzenie

Urlop dla poratowania zdrowia nie chroni nauczyciela przed zwolnieniem. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego możliwe jest definitywne rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy w czasie trwania urlopu dla poratowania zdrowia, zatem nie ma on gwarancji powrotu na to samo stanowisko w takim samym wymiarze godzin. Sąd Najwyższy wskazuje, iż prawo nauczyciela do urlopu zdrowotnego nie może uniemożliwiać dyrektorowi dostosowania stanu zatrudnienia do aktualnych potrzeb wynikających z zadań szkoły (wyrok SN z 7 stycznia 2014 r., II PK 108/2013) oraz, że korzystanie z urlopu nie stanowi przeszkody do rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy na podstawie art. 20 ust 1 pkt. 2 Karty Nauczyciela, bez względu na to czy jest on zatrudniony na podstawie umowy o pracę, czy na podstawie  mianowania (uchwała SN z 26 czerwca 2013 r., I PZP 1/2013).

Nauczycielowi można również proponować ograniczenie zatrudnienia (do ograniczenie niezbędna jest zgoda nauczyciela).

Możesz przebywać w szkole w czasie urlopu

Zasada jest taka: w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Zakaz działalności zarobkowej nie oznacza jednak, że nauczyciel nie może pojawiać się w szkole.

Wskazówka!

Nauczyciel może odwiedzać współpracowników, czy uczestniczyć w życiu szkoły biorąc udział w imprezach organizowanych przez szkołę, a nawet w wycieczce.

Za urlop zdrowotny dostaniesz urlop uzupełniający

Takie uprawnienie pojawiło się 1 stycznia 2018 r. wraz z nowelizacją treści art. 66 ust. 1 i wprowadzeniem nowego art. 66a Karty Nauczyciela.

Art. 66

1. W razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego - nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni.

Przepis ten dotyczy oczywiście nauczycieli zatrudnionych w szkołach feryjnych.

Z kolei jeżeli nauczyciel szkoły nieferyjnej nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności m.in. z powodu urlopu dla poratowania zdrowia, urlop wypoczynkowy ulega przesunięciu na termin późniejszy (art. 66a Karty Nauczyciela). Ta sama zasada dotyczy niemożności wykorzystania części urlopu wypoczynkowego.

Sprawa z urlopem uzupełniającym jest prosta, jeżeli chodzi o urlopy udzielony po 1 stycznia 2018 r., kiedy to zmieniły się przepisy. A co z urlopami uzupełniającymi za urlopy sprzed 2018 roku? W tym przypadku decyzja należy do dyrektora, który na wniosek nauczyciela, korzystającego z urlopu zdrowotnego np. w 2017 roku podejmuje określoną decyzję – udziela lub odmawia urlopu uzupełniającego. Urlop musi być w naturze, nie można wypłacić ekwiwalentu. Ekwiwalent tylko jeżeli nauczyciel kończy zatrudnienie.

Na korzyść nauczycieli, czyli tych którzy korzystali z urlopu przed 2018 rokiem, ale jeszcze ich roszczenie o urlop uzupełniający się nie przedawniło,  jest wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 30 czerwca 2016 r. w sprawie Alicja Sobczyszyn przeciwko Szkole Podstawowej w Rzeplinie, C-178/15. Interpretacja przyjęta przez Trybunał nakazywała udzielenie uzupełniającego urlopu wypoczynkowego po urlopie dla poratowania zdrowia. Interpretację tą należy odnieść do stanów faktycznych sprzed 1 stycznia 2018 r.

Wskazówka!

Jeżeli nauczyciel zwróci się do dyrektora o udzielenie urlopu uzupełniającego w związku z niewykorzystaniem urlopu wypoczynkowego, powołując się na art. 66  Karty Nauczyciela w związku z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE z 30 czerwca 2016 r. dyrektor powinien udzielić urlopu uzupełniającego, chyba, że roszczenie o urlop uległo przedawnieniu. W praktyce dotyczy to urlopów zdrowotny udzielanych w latach 2015-2017. Roszczenie o urlop uzupełniający za:

• 2015 rok przedawnia się 30 września 2019 r. (po 3 latach od dnia wymagalności roszczenia),
• 2016 rok przedawnia się 30 września 2020 r. (po 3 latach od dnia wymagalności roszczenia),
• 2017 rok przedawnia się 30 września 2021 r. (po 3 latach od dnia wymagalności roszczenia).

  ---

Podstawy prawne:

• art. 66, art. 66a, art. 73 ustawy z 26 stycznia 1982 r. − Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 2215),
• art. 114 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.),
• art. 229 ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę Prawo oświatowe (Dz.U. z 2017 r. poz. 60 ze zm.),
• rozporządzenie z 19 stycznia 2018 r. Ministra Zdrowia w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 190).

Dariusz Skrzyński

11-05-2019