Przepisy Karty Nauczyciela nie regulują zasad wynagradzania nauczycieli wyjeżdżających z dziećmi i młodzieżą na wycieczki szkolne w charakterze opiekunów uczniów. Sprawdźmy zatem w jaki sposób rozliczać czasy pracy nauczyciela na takiej wycieczce.

Zadania statutowe

Karta Nauczyciela nie zawiera odrębnych i szczególnych rozwiązań prawnych w zakresie czasu pracy nauczycieli w sytuacji realizacji zadań szkoły w formach innych niż realizowane w warunkach szkolnych (np. w trakcie wycieczek lub innych imprez wyjazdowych).  Zatem stosujemy ogólne normy czasu pracy nauczycieli. Stosownie do art. 42 ust. 1 i 2 oraz art. 42c ust. 1 Karty Nauczyciela czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień, rozłożonych na 5 dni pracy.

W ramach tego czasu nauczyciel realizuje:

• pensum(zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, udział w części ustnej egzaminu maturalnego, prowadzi zajęcia na kwalifikacyjnych kursach zawodowych);
• inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły(m.in. zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów, udział w egzaminie ósmoklasisty, egzaminie zawodowym, egzaminie potwierdzającym kwalifikacje zawodowe, egzaminie potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie i egzaminie maturalnym - z wyjątkiem części ustnej, jest obowiązany do dostępności w szkole w wymiarze 1 godziny tygodniowo, a w przypadku nauczyciela zatrudnionego w wymiarze niższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć - w wymiarze 1 godziny w ciągu 2 tygodni);
• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.

Udział nauczycieli w wycieczce szkolnej w charakterze opiekunów należy traktować jako zajęcia wynikające z zadań statutowych szkoły, jakie nauczyciel obowiązany jest realizować w ramach obowiązującego go 40-godzinnego tygodnia pracy.  

Co prawda opiekun wycieczki jest odpowiedzialny za uczestników przez 24 godziny na dobę, co automatycznie zwiększa wymiar czasu pracy, ale nie ma to jednak bezpośredniego przełożenia na wynagrodzenie nauczyciela wypłacane w ramach stosunku pracy. Nauczyciel nie ma obowiązku pracy ponad 40 godzin tygodniowo, w tym zapewniania opieki uczniom w porze nocnej. Zazwyczaj w trakcie wycieczek przekraczane są normy czasu pracy nauczycieli (dotyczy to wyjazdów kilkudniowych). W związku z tym dyrektor nie ma obowiązku rozszerzania nauczycielom (wychowawcom) okresu wykonywania zajęć ponad ustalone ramy czasu pracy. Ponieważ nie ma obowiązku realizowania wycieczek w dni wolne od pracy oraz w godzinach nocnych (z wyjątkiem sytuacji zabezpieczenia opieki uczniom w określonych placówkach) a także ponad tygodniowy 40- godzinny czas pracy, nie ma podstawy wypłacania nauczycielom wynagrodzenia za taki dzień lub przyznawania dnia wolnego na zasadach określonych w przepisach Karty Nauczyciela.

Jeżeli w wyniku nadmiarowej pracy nauczyciela wystąpiły godziny nadliczbowe (przekraczające 40 godzin tygodniowo), to nauczycielowi należy wypłacić wynagrodzenie za godziny nadliczbowe. Takie stanowisko przyjął Sąd Okręgowy w Gliwicach w wyroku VI P 165/07, Sąd Rejonowy w Lubinie w wyroku z 2 kwietnia 2015 r. IV P 383/14. Orzeczenia te nie są wiążące, ale mogą stanowić wskazówkę interpretacyjną.

Dodatek motywacyjny

Przepisy Karty nie przewidują odrębnego wynagrodzenia za prowadzenie wycieczek szkolnych. Nie oznacza to jednak, że nauczycielowi nie można przyznać z tego tytułu odpowiedniej gratyfikacji finansowej. Taką funkcję pełni dodatek motywacyjny, który może być przyznawany nauczycielom wyróżniającym się w realizacji obowiązków służbowych. Dyrektor szkoły przyznaje ten dodatek w zależności od zaangażowania nauczyciela w realizację zadań, w tym zróżnicowanie form oddziaływania dydaktycznego i wychowawczego (np. wycieczki szkolne).

Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe 

Wobec nauczycieli sprawujących opiekę nad uczniami podczas wycieczek szkolnych nie znajdują zastosowania przepisy dotyczące dodatkowego wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych. Wynagrodzenie z tego tytułu przysługuje wyłącznie w szczególnych przypadkach. Nauczyciel może być zobowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością tylko w szczególnych przypadkach, podyktowanych koniecznością realizacji programu nauczania lub zapewnienia opieki w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (art. 35 Karty Nauczyciela). Za godzinę ponadwymiarową uznaje się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Godziny ponadwymiarowe traktowane są wyłącznie jako godziny wynikające z realizowanych planów nauczania. 

Podróż służbowa

W stosunku do nauczycieli opiekunów uczestniczących w wycieczkach szkolnych nie ma zastosowania art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy zgodnie z którym pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Nauczyciel wyjeżdżający na wycieczkę zadania opiekuńczo-wychowawcze wykonuje już od chwili powierzenia uczniów jego opiece. Jego rola nie sprowadza się zatem wyłącznie do wykonania zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy

Dzień wolny za wycieczkę

Gdy nauczycie uczestniczy w wycieczce, która przypada np. w sobotę, czy generalnie dniu wolnym od pracy nauczycielowi wykonującemu pracę przysługuje w zamian inny dzień wolny, bowiem zgodnie z art. 42c ust. 3 Karty Nauczyciela za zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze, wykonywane w dniu wolnym od pracy, nauczyciel otrzymuje inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach dopuszcza się zamiast udzielenia dnia wolnego wypłacenie nauczycielowi odrębnego wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w dniu wolnym od pracy - obliczane jest jak za godzinę ponadwymiarową. Jest to jednak ryzykowne, bo bardzo trudno będzie ustalić za ile godzin. Należałoby w takim wypadku wcześniej porozumieć się z nauczycielem w tej kwestii. Wydaje się również, że nauczyciel szkoły „feryjnej” z uwagi na 5-dniowy tydzień pracy  nie ma faktycznej możliwości odebrania dnia wolnego bez uszczerbku dla szkoły i uczniów. 

Dodatkowa umowa 

Jeśli w związku z wycieczką szkolną zaistniałaby konieczność wydłużenia czasu pracy nauczyciela (opiekuna), powyżej 40 godzin w tygodniu, dyrektor może skorzystać z następujących możliwości: 

• zwiększenie liczby nauczycieli opiekunów;
• zawarcie z nauczycielami umów cywilnoprawnych – dodatkowe zadania, czyli wykraczające poza związane z realizacją programu nauczania lub niebędące zadaniami statutowymi, to np. opieka wieczorna lub nocna, a na wycieczce kilkudniowej – działania wykraczające poza 40-godzinny zakres zadań wykonywanych w ramach stosunku pracy zawartego w placówce, powinny być one uregulowane w formach umów cywilnoprawnych. 

Podstawa prawna:

• art. 42, art. 42c ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r., poz. 1762 ze zm.)
• art. 77⁵ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2022 r. poz. 1510 ze zm.)
• § 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r., poz. 416 ze zm.).

Dariusz Skrzyński

11-10-2022