Wycieczki szkolne stanowią bardzo atrakcyjną formę oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych podejmowanych przez nauczyciela, ponieważ uczniowie mogą poznać nowe miejsca, tradycje, zwyczaje i kulturę różnych regionów. To również doskonały sposób na zintegrowanie zespołu klasowego oraz aktywny wypoczynek. Przygotowanie i przebieg wycieczki wymagają od jej organizatorów wiele wysiłku i zaangażowania, by była atrakcyjna, a przede wszystkim bezpieczna dla uczestników. Nauczyciele podczas wycieczki ponoszą pełną odpowiedzialność za powierzonych ich opiece uczniów od momentu rozpoczęcia wyjazdu, w jego w trakcie, aż do powrotu uczniów do umówionego miejsca, w którym opiekę nad uczniami przejmują rodzice. Niewątpliwie w celu prawidłowej organizacji wycieczki konieczne jest zastosowanie przepisów, w tym głównie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. poz. 1055 ze zm.), z którego można się dowiedzieć m.in. jakie są cele organizowania wycieczek, kto może być kierownikiem i opiekunem na wycieczce szkolnej, jakie są zadania kierownika wycieczki i opiekuna, jakie dodatkowe obowiązki nakładane są w związku z wycieczką zagraniczną, w jakiej formie rodzice wyrażają zgodę na udział dziecka w wycieczce. Wszystko to służy zapewnieniu bezpieczeństwa uczestnikom wycieczki, ale również wskazuje charakter odpowiedzialności nauczyciela za jej przebieg. Niestety podczas jej trwania może dojść do niefortunnych zdarzeń, którym żadne przepisy nie są w stanie zapobiec. W tym artykule zajmiemy się jedną z takich prawdopodobnych sytuacji, do której może dojść podczas wycieczki szkolnej, a mianowicie związanej z posiadaniem i zażywaniem przez uczniów „dopalaczy”. 

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2015 r. w sprawie zakresu i form prowadzenia w szkołach i placówkach systemu oświaty działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej w celu przeciwdziałania narkomanii (Dz.U. 2020 poz. 1449), każda szkoła jest zobligowana do prowadzenia działalności wychowawczej, edukacyjnej, informacyjnej i profilaktycznej wśród uczniów i wychowanków, ich rodziców lub opiekunów oraz nauczycieli, wychowawców i innych pracowników szkoły i placówki w celu przeciwdziałania narkomanii. W myśl ww. rozporządzenia szkoły i placówki podejmują m.in. działania informacyjne polegające na przekazaniu informacji uczniom i wychowankom, ich rodzicom lub opiekunom oraz nauczycielom i wychowawcom na temat konsekwencji prawnych związanych z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. 2018 poz. 1490), a także o obowiązujących procedurach postępowania nauczycieli oraz o sposobach współpracy szkół z Policją w sytuacjach zagrożenia narkomanią. Wymieniona wyżej ustawa wprowadziła definicję „dopalaczy” jako substancji psychoaktywnych, których posiadanie jest karane na równi z posiadaniem narkotyków.  W związku z tym, że dopalacze są ciągle o wiele łatwiej dostępne niż narkotyki sięgają po nie coraz młodsze osoby, do takich incydentów może dojść podczas pobytu ucznia w szkole, w trakcie zajęć prowadzonych poza nią, ale również w trakcie wycieczki orgaznizowanej przez szkołę.

Jakie zatem powinien nauczyciel podjąć działania, w sytuacji gdy podczas wycieczki podejrzewa, że uczeń posiada przy sobie środki o działaniu psychoaktywnym? Kroki, jakie powinien podjąć, to przede wszystkim:

• w obecności innej osoby (innego opiekuna wycieczki) ma prawo żądać, aby uczeń przekazał mu tę substancję, pokazał zawartość torby szkolnej oraz kieszenie (we własnej odzieży), ewentualnie innych przedmiotów budzących podejrzenie co do ich związku z poszukiwaną substancją. Nauczyciel nie ma prawa samodzielnie wykonać czynności przeszukania odzieży ani teczki ucznia - jest to czynność zastrzeżona wyłącznie dla policji,
• powiadomić dyrektora szkoły oraz rodziców/opiekunów ucznia o swoich spostrzeżeniach oraz ewentualnie wezwać ich do stawiennictwa,
• w przypadku, gdy uczeń, mimo wezwania, odmawia przekazania nauczycielowi substancji i pokazania zawartości teczki, wezwać policję, która przeszukuje odzież i przedmioty należące do ucznia oraz zabezpiecza znalezioną substancję i zabiera ją do ekspertyzy,
• jeśli uczeń wyda substancję dobrowolnie, nauczyciel, po odpowiednim zabezpieczeniu, zobowiązany jest bezzwłocznie przekazać ją do jednostki policji. Jednocześnie próbuje ustalić, w jaki sposób i od kogo, uczeń nabył substancję, 
• całe zdarzenie nauczyciel dokumentuje, sporządzając możliwie dokładną notatkę z ustaleń wraz ze swoimi spostrzeżeniami.

Jeżeli podczas wycieczki nauczyciel stwierdził, że uczeń jest pod wpływem środków o działaniu psychoaktywnym, to powinien: 

• odizolować ucznia od pozostałych, nie pozostawiając go jednak samego i wezwać lekarza w celu stwierdzenia stanu odurzenia i udzielenia pomocy medycznej,
• powiadomić o swoich przypuszczeniach dyrektora szkoły oraz rodziców.

Warto podkreślić, że dyrektor szkoły ani żadna inna osoba nie może poddać ucznia badaniom na obecność substancji psychoaktywnych w organizmie bez uzyskania zgody rodziców lub prawnych opiekunów. Jeżeli nie wyrażą oni zgody na przeprowadzenie takiego badania, dyrektor szkoły może wezwać policję i przekazać uzyskane informacje. Ponadto w każdym przypadku popełnienia czynu karalnego poprzez ucznia, który nie ukończył 17 lat, należy zawiadomić policję lub sąd rodzinny, a w przypadku popełnienia przestępstwa przez ucznia, który ukończył 17 rok życia, prokuratora lub policję (art. 4 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i art. 304 kodeksu postępowania karnego). Do istotnych zadań szkoły będzie więc należało ustalenie zasad współpracy szkoły z rodzicami lub przypomnienie tych, które wynikają z realizowanego w szkole programu wychowawczo – profilaktycznego. Ponadto rolą szkoły, o czym wspomniano na początku artykułu, jest prowadzenie działalności informacyjnej, która w tym przypadku będzie polegała na przekazaniu uczniowi i rodzicom informacji na temat zagrożeń związanych z zażywaniem środków psychoaktywnych, a także dotyczących wsparcia dla osób uzależnionych od dopalaczy m.in. możliwości skorzystania z różnych form terapii – od diagnozy psychiatrycznej i psychologicznej, poprzez terapię uzależnień i psychoterapię. 

Odpowiedzialność ucznia

Na zakończenie słów kilka na temat odpowiedzialności, której podlegają uczniowie posiadający i zażywający środki psychoaktywne. Odpowiedzialność ucznia za posiadanie substancji psychoaktywnych wynika z zapisów art. 62b ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, z których wynika, że ich posiadanie jest karalne. Wymienione zachowanie jest ponadto czynem karalnym w rozumieniu przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, jeśli sprawcą jest uczeń, który ukończył 13 lat a nie ukończył 17 lat. Z przestępstwem mamy do czynienia, jeśli któryś z wymienionych czynów popełni uczeń, po ukończeniu 17 lat. W takiej sytuacji mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. Oczywiście zaistnienie ww. sytuacji powinno mieć swoje odzwierciedlenie w działaniach podejmowanych w szkole. Przede wszystkim należy przeprowadzić z uczniem w obecności rodziców dziecka rozmowę o złamaniu obowiązującego prawa szkolnego. Oznacza to w rezultacie, że wobec ucznia powinny być zastosowane kary statutowe. Kary statutowe to np. upomnienie od wychowawcy, nagana wychowawcy,  pozbawienie ucznia możliwości udziału w wydarzeniach klasowych i szkolnych o charakterze rozrywkowo – rekreacyjnym lub wymierzone bezpośrednio przez dyrektora upomnienie, nagana oraz przeniesienie do innej klasy. W najpoważniejszych sprawach, do których zalicza się posiadanie środków psychoaktywnych i ich spożywanie, rozprowadzanie możliwe jest nawet skreślenie z listy uczniów, ale biorąc pod uwagę obowiązek szkolny, musi się wiązać z przeniesieniem do innej szkoły. 

Odpowiedzialność nauczyciela

W kwestii odpowiedzialności nauczyciela należy przede wszystkim podkreślić, że organizacja i udział uczniów w wycieczce szkolnej są realizacją zadań statutowych szkoły. A zatem jego odpowiedzialność za uczniów wynika z oczywistego faktu, iż podczas wycieczki, niezależnie od tego, czy jest kierownikiem czy opiekunem zobowiązany jest wykonywać:

• zadania i obowiązki bezpośrednio związane z organizowaną przez szkołę wycieczką (§ 10 i 11 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki),
• zadania i obowiązki nauczyciela związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły (art. 6 KN). Podczas wycieczki realizowane one będą poza szkołą. 

Niedochowanie obowiązków może skutkować odpowiedzialnością karną, dyscyplinarną, a także cywilną. Z mocy ww. ustawy jest zobowiązany do nadzoru nad uczniami podczas zajęć realizowanych w szkole i poza nią, czyli również w trackie wycieczki. Jeżeli nadzór będzie sprawowany należycie nauczyciel może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy udowodni, że przy wykonywaniu pieczy nad uczniami była ona realizowana właściwie. Inaczej mówiąc, gdy pomimo rzetelnie prowadzonej opieki  przez nauczyciela dojdzie do zdarzenia z udziałem ucznia, którego opiekun nie był w stanie przewidzieć nawet przy dołożeniu najwyższej staranności, nie można przypisać nauczycielowi winy. Inna będzie jednak interpretacja, gdy udowodnione zostanie, że uczniowie podczas wycieczki pozostawali bez opieki, wówczas nauczyciel może być pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej związanej z podejrzeniem go o popełnienie czynu stanowiącego uchybienie obowiązkom, o których mowa w art. 6 ustawy Karta Nauczyciela. 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2021 r., poz. 1762)
• Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z z 2020 r. poz. 2050)
• Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2018 r. poz. 969)
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz.U. poz. 1055 ze zm.)

Bożena Browarczyk

11-01-2022