Uczniowie zdolni są dla szkoły wielką szansą i potencjałem, który odpowiednio rozpoznany i wykorzystany może w istotny sposób przyczynić się do jej rozwoju. Uczeń zdolny jest jednak wyzwaniem dla całej społeczności szkolnej. Nie zadowala się schematem i rutyną, często na lekcji się nudzi, co nie jest łatwe dla nauczycieli i może być przez nich odbierane jako lekceważenie lub oznaka złych manier. Dyrektor szkoły w takiej sytuacji stoi przed koniecznością zorganizowania kompleksowego wsparcia dla takiego ucznia, zdobycia dodatkowych środków na zajęcia, zapewnienia opieki merytorycznej, współdziałania z partnerami zewnętrznymi, często np. uczelniami wyższymi. Jak widać z powyższego jest to nie lada zadanie wymagające zaangażowania, wysiłku i wiedzy ze strony nauczycieli i dyrektora.
A zatem co takim uczniom oferuje system edukacji? Z jakich możliwości może skorzystać uczeń, jego rodzice i szkoła?
Po pierwsze uczniowi zdolnemu w każdej sytuacji można zaproponować zajęcia w ramach pomocy psychologiczno- pedagogicznej, które wynikają z zapisów rozporządzenia z 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2020 r. poz. 1280). W wymienionym rozporządzeniu (§ 2 ust. 1) znajduje się regulacja wskazująca, iż pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym. W kolejnym ustępie ww. paragrafu wskazuje się, że potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika w szczególności: (…) ze szczególnych uzdolnień. Zapis ten obliguje nauczycieli do prowadzenia rozpoznania uzdolnień uczniów, a w przypadku ich stwierdzenia podjęcia działań wspierających rozwój oraz zaspokajających potrzeby wynikające ze szczególnych ich uzdolnień.
Innym formalnym sposobem wsparcia w szkole ucznia zdolnego jest zaproponowanie mu pobierania nauki w nieco odmienny sposób, oferując indywidualny tok lub program nauki, albo obie możliwości naraz. Warunki i tryb udzielania zezwoleń oraz organizację indywidualnego programu lub toku nauki określają przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki (Dz. U. z 2017 r. poz. 1569). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia każdy uczeń uzdolniony może realizować indywidualny program nauki lub indywidualny tok nauki na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły. Indywidualny tok nauki jest formą realizacji obowiązku szkolnego lub nauki, której celem jest przede wszystkim umożliwienie uczniowi szczególnie uzdolnionemu przyspieszonego ukończenia poszczególnych etapów kształcenia. Realizując indywidualny tok nauki kształci się według systemu innego niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych, przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy. Uczeń może uczęszczać na wybrane zajęcia edukacyjne do danej klasy lub do klasy programowo wyższej, w swojej lub innej szkole, na wybrane zajęcia edukacyjne w szkole wyższego stopnia, albo realizować program w całości lub w części we własnym zakresie. Objęty indywidualnym tokiem nauki może realizować w ciągu jednego roku szkolnego program nauczania z zakresu dwóch lub więcej klas. Z kolei uczniowie realizujący indywidualny program nauki kształcą się w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy, według programu dostosowanego do ich uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych. Co istotne program opracowuje nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne lub akceptuje indywidualny program nauki opracowany poza szkołą i jest on realizowany pod jego kierunkiem.
Niezależnie od powyższego w każdej zdiagnozowanej sytuacji szkolnej nauczyciel powinien prowadzić indywidualizację nauczania, która w przypadku ucznia zdolnego ma na celu wspieranie zdolności i ponadprzeciętnego jego potencjału poprzez tworzenie programów, projektów, prowadzenie interesujących lekcji, rozszerzanie i pogłębianie materiału, np. podczas zajęć pozalekcyjnych typu na kółkach zainteresowań a także stosowania motywującego systemu oceniania. Nauczyciel powinien wspierać jego aktywność, wzmacniać wiarę w zdolności a także nauczyć radzić sobie z niepowodzeniami. To ostatnie zadanie może być realizowane między innymi w ramach wspomnianej powyżej pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Niezależnie od zastosowanych wobec ucznia sposobów wsparcia wszystko powinno rozpocząć się od rzetelnego rozpoznawania zdolności uczniów, które gwarantuje ścisła współpraca i uzupełnianie się w działaniach środowiska rodzinnego, szkolnego i pozaszkolnego, co w konsekwencji umożliwi nauczycielowi podjęcie działań rozwijających uzdolnienia ucznia w systemie klasowo-lekcyjnym, poza systemem klasowo-lekcyjnym a także poza szkołą. Na każdym z tych trzech obszarów powinien on stworzyć odpowiednią atmosferę, sprzyjającą zaspokajaniu specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka. Taki korzystny dla ucznia zdolnego klimat wspomaga funkcjonowanie i budowanie relacji w grupie rówieśniczej, i co istotne gwarantuje mu sukces, co w oczywisty sposób przekłada się na sukces szkoły.
