Jednym z istotnych wyzwań stojących przed polskimi szkołami w obecnej dobie jest kwestia kształcenia osób przybywających z zagranicy i niebędących obywatelami polskimi. Dynamiczny rozwój gospodarczy sprawia, że do Polski, w poszukiwaniu pracy, przybywa coraz większa liczba obywateli obcych państw. W wielu przypadkach przybywają wraz z dziećmi w wieku szkolnym. Jeśli planują pozostać na dużej, palącą kwestią staje się zapewnienie tym dzieciom regularnego uczęszczania do szkoły. O wadze tego problemu świadczy między innymi to, że kształceniu osób przybywających z zagranicy poświecono osobny - siódmy rozdział w ustawie z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.). Szczegółowe kwestie związane z przyjęciem i kształceniem obywateli obcych państw zostały określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. poz. 1655 oraz z 2019 r. poz. 685). 

Fundamentalne znaczenie ma przepis art. 165 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach lub publicznych innych formach wychowania przedszkolnego, na warunkach dotyczących obywateli polskich. Powyższy przepis rodzi poważne konsekwencje dla losów szkolnych uczniów niebędących obywatelami polskimi. Oznacza on bowiem, że poza przepisami szczególnymi, wobec takich uczniów stosuje się wszystkie przepisy prawa oświatowego wprost, w taki sam sposób jak do uczniów obywateli polskich. Osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi nauki, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach ponadpodstawowych na warunkach dotyczących obywateli polskich do ukończenia 18 lat lub ukończenia szkoły ponadpodstawowej. Jeśli zatem taki uczeń zostanie przyjęty do szkoły, jest zobowiązany realizować zajęcia edukacyjne wynikające z ramowego planu nauczania dla danego typu szkoły, może korzystać z pomocy psychologiczno – pedagogicznej, podlega klasyfikacji śródrocznej, rocznej i końcowej oraz otrzymuje świadectwo promocyjne lub ukończenia szkoły itd.

Przyjęcie do szkoły ucznia niebędącego obywatelem polskim odbywa sią na tych samych warunkach co przyjęcie uczniów będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, które zostały uregulowane w przywołanym rozporządzeniu. Szczegółowo tę kwestię omówiono w artykule: 

Sytuacja prawna uczniów powracających z zagranicy do szkoły w Polsce.

Jednym z pierwszych problemów, z którym należy się uporać natychmiast po przyjęciu ucznia obcokrajowca jest najczęściej całkowita nieznajomość języka polskiego. W myśl art. 165 ust. 7 i 8 ustawy Prawo oświatowe osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, mają prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego. Za organizację tej dodatkowej nauki języka polskiego jest odpowiedzialny organ prowadzący szkołę. Uczniowie obcokrajowcy mają ponadto prawo do pomocy udzielanej przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia, zatrudnioną w charakterze pomocy nauczyciela przez dyrektora szkoły. Pomoc ta nie może być jednak udzielana dłużej niż przez okres 12 miesięcy. Co ciekawe uprawnienie takie przysługuje także osobom, które są obywatelami polskimi, podlegającym obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Uczniowie obcokrajowcy mogą również korzystać z dodatkowych zajęć wyrównawczych w zakresie przedmiotów nauczania organizowanych przez organ prowadzący szkołę, ale również w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Jeśli zachodzi potrzeba dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb i możliwości edukacyjnych, a także dostosowania formy organizacyjnej wspomagającej efektywność ich kształcenia, organ prowadzący szkołę może zorganizować oddział przygotowawczy w szkole, w której te osoby realizują naukę zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego (art. 165 ust. 10 i 11). To kolejne ułatwienie mające na celu jak najszybszą asymilację w polskiej szkole. Do tego oddziału, na wniosek rodzica i za zgodą organu prowadzącego szkołę, w której utworzono ten oddział, w ramach posiadanych środków, mogą uczęszczać również uczniowie innej szkoły, z uwzględnieniem przepisów art. 39 ust. 2-4a. Jeśli oddział przygotowawczy został już utworzony, to dyrektor szkoły, w której utworzono oddział powołuje zespół kwalifikujący uczniów obcokrajowców do tego oddziału. W skład zespołu wchodzi dwóch nauczycieli oraz pedagog lub psycholog. Liczba uczniów w oddziale przygotowawczym nie może przekraczać 15 uczniów. Nauczanie w oddziale przygotowawczym odbywa się w oparciu o realizowane w szkole programy nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów. Zajęcia prowadzą nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych, którzy mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia, o której była wyżej mowa. Zgodnie z § 16 ust. 5 przywołanego wyżej rozporządzenia z dnia 23 sierpnia 2017 r. na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych w oddziale przygotowawczym przeznacza się w tygodniowym rozkładzie zajęć, w zależności od typu szkoły, następującą liczbę godzin:

• w szkole podstawowej dla klas I-III - nie mniejszą niż 20 godzin tygodniowo;
• w szkole podstawowej dla klas IV-VI - nie mniejszą niż 23 godziny tygodniowo;
• w szkole podstawowej dla klas VII i VIII - nie mniejszą niż 25 godzin tygodniowo;
• w szkole ponadpodstawowej - nie mniejszą niż 26 godzin tygodniowo.

Jeśli zachodzi taka konieczność, to nauczanie może odbywać się w klasach łączonych odpowiednio dla klas:

• I-III szkoły podstawowej;
• IV-VI szkoły podstawowej;
• VII i VIII szkoły podstawowej;
• I i II liceum ogólnokształcącego, klas I-III technikum i branżowej szkoły I stopnia;
• III i IV liceum ogólnokształcącego i klas III-V technikum.

Okres nauki ucznia w oddziale przygotowawczym trwa do zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych w roku szkolnym, w którym uczeń został zakwalifikowany do oddziału przygotowawczego, z tym że okres ten w zależności od postępów w nauce ucznia i jego potrzeb edukacyjnych może zostać skrócony albo przedłużony, nie dłużej niż o jeden rok szkolny. Decyzję 
w tych sprawach podejmuje rada pedagogiczna na wniosek uczących ucznia nauczycieli, pedagoga lub psychologa. Przepisy ustawy dopuszczają utworzenie oddziału przygotowawczego także w trakcie roku szkolnego. Jest to możliwe w sytuacji, gdy w trakcie roku szkolnego do szkoły zostanie przyjęta znaczna liczba uczniów obcokrajowców. Jednym z celów utworzenia takiego oddziału jest nauka języka polskiego. Odbywa się ona w ramach ustalonego tygodniowego wymiaru godzin według programu nauczania opracowanego na podstawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 92 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w wymiarze nie niższym niż 3 godziny tygodniowo.

Gdyby się zdarzyło, że szkoła organizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne w oddziale przygotowawczym dla małoletnich przebywających w strzeżonym ośrodku, o których mowa w art. 416 ust. 2 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, szczegółowe warunki współpracy między szkołą i strzeżonym ośrodkiem określa porozumienie zawarte przez organ prowadzący szkołę i organ Straży Granicznej, któremu dany ośrodek podlega, dotyczące organizacji zajęć, tygodniowego rozkładu zajęć, sposobu i warunków wspierania prowadzenia zajęć przez funkcjonariuszy i pracowników ośrodka, warunków udostępniania pomieszczeń oraz dostępu nauczycieli do ośrodka, a także sposobu 
i warunków kontaktów nauczycieli z rodzicami małoletnich.

Należy podkreślić, że oddziału przygotowawczego nie organizuje się w szkołach artystycznych, szkołach specjalnych, szkołach sportowych, szkołach mistrzostwa sportowego, szkołach dla dorosłych, szkołach policealnych i branżowych szkołach II stopnia.

W myśl art. 165 ust. 15 ustawy dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegających obowiązkowi szkolnemu, placówka dyplomatyczna lub konsularna kraju ich pochodzenia działająca 
w Polsce albo stowarzyszenie kulturalno-oświatowe danej narodowości mogą organizować w szkole, 
w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą organu prowadzącego, naukę języka i kultury kraju pochodzenia. Szkoła udostępnia wtedy nieodpłatnie pomieszczenia i pomoce dydaktyczne.

W przypadkach uzasadnionych warunkami demograficznymi, jeżeli przyjęcie uczniów obcokrajowców podlegających obowiązkowi szkolnemu wymaga przeprowadzenia zmian organizacyjnych pracy szkoły, w której obwodzie te osoby mieszkają, organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkołę podstawową może wskazać jako miejsce realizacji obowiązku szkolnego:

• inną publiczną szkołę podstawową prowadzoną przez tę jednostkę samorządu terytorialnego;
• publiczną szkołę podstawową prowadzoną przez inną jednostkę samorządu terytorialnego, po zawarciu porozumienia z tą jednostką samorządu terytorialnego.

Gdyby nie można było wskazać takiej szkoły na wniosek organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkołę podstawową, w której obwodzie mieszkają te osoby, kurator oświaty wskazuje szkołę podstawową, w której ci uczniowie będą realizować obowiązek szkolny.

Należy zauważyć, iż zgodnie z przepisami rozporządzenia, o którym mowa wyżej, dla uczniów przybywających z zagranicy, podlegających obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole, w której uczeń realizuje naukę zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego, dodatkową, bezpłatną naukę języka polskiego w formie dodatkowych zajęć lekcyjnych z języka polskiego. Jeśli ponadto u takich uczniów nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych z tego przedmiotu, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole dodatkowe zajęcia wyrównawcze z tego przedmiotu (§ 17 i 18). Ucznia takiego oczywiście należy wpisać do dokumentacji szkolnej w taki sam sposób jak to się czyni w przypadku uczniów będących obywatelami polskimi. Również w przypadku oceniania i klasyfikacji stosować należy wobec niego takie same procedury. Pewne problemy mogą się pojawić przy wypisywaniu świadectw dla uczniów niebędących obywatelami polskimi. Dotyczyć to może np. poprawnej pisowni nazw geograficznych poza Polską będących miejscem urodzenia takiego ucznia choćby te, które pisane są cyrylicą. Przepisy prawa oświatowego nie zawierają uregulowań dotyczących tej kwestii. Pomocne w tej sytuacji mogą być „Zasady stosowania nazw zagranicznych miejscowości w aktach stanu cywilnego” opracowane przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych Poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju. Zgodnie z ustawą z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 1741 z późn. zm.) „nazwę miejscowości położonej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zamieszcza się w pisowni ustalonej przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej” (sformułowanie to zamieszczone jest w art. 30, 99, 104 i 109). W związku z powyższym Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej ustaliła wytyczne dotyczące pisowni nazw zagranicznych miejscowości w aktach stanu cywilnego. I tak, jeżeli dla danej miejscowości istnieje polska nazwa, to należy podawać wyłącznie tę polską nazwę, np.: Berlin, Kijów, Praga, jednak na uzasadniony wniosek osoby, której dotyczy dany akt stanu cywilnego, można zrezygnować z podawania polskiej nazwy miejscowości, w zamian podając nazwę oryginalną. Zalecane przez Komisję polskie nazwy miejscowości wymienione są w publikacji „Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata” dostępnej na stronie internetowej Komisji pod adresem: http://ksng.gugik.gov.pl/wpngs.php. Jeżeli dla danej miejscowości nie istnieje polska nazwa, to należy podać wyłącznie nazwę oryginalną, z uwzględnieniem wszelkich występujących w niej znaków diakrytycznych. W bardziej skomplikowanych przypadkach zalecany jest kontakt z Komisją Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto w sytuacji utrzymujących się wątpliwości dotyczących świadectw szkolnych warto rozważyć zwrócenie się z pytaniem bezpośrednio do Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Pozostałe kwestie dotyczące np. sposobów wyrównywania różnic programowych należy rozstrzygać w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw oraz rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu (Dz. U. z 2019 r. poz. 1641).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1148 ze zm.),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. poz. 1655 oraz z 2019 r. poz. 685),
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 sierpnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków przechodzenia ucznia ze szkoły publicznej, publicznej szkoły artystycznej, szkoły niepublicznej lub niepublicznej szkoły artystycznej o uprawnieniach publicznej szkoły artystycznej, do szkoły publicznej innego typu albo szkoły publicznej tego samego typu (Dz. U. z 2019 r. poz. 1641),
• „Zasady stosowania nazw zagranicznych miejscowości w aktach stanu cywilnego” opracowane przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych Poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju - Warszawa, 29 czerwca 2016 r.,
• Ustawa z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 1741 z późn. zm.).

Bożena Browarczyk

30-01-2020