Świadczenia kompensacyjne - odpowiedzi na najczęściej pojawiające się pytania

Świadczenie kompensacyjne dla nauczycieli zwane krótko kompensówką jest rekompensatą za utratę prawa do wcześniejszej emerytury. Po różnych zawirowaniach w oświacie świadczenie to coraz częściej staje się obiektem zainteresowania nauczycieli, tym samym poniżej odpowiadamy na pytania i wątpliwości zgłaszane przez nauczycieli, którzy decydują się na skorzystanie z tego przywileju.

Komu przysługuje świadczenie?

Zgodnie z art. 4 Ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 128) świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie 3 warunki:

osiągnęli odpowiedni wiek, tj. jeżeli nauczyciel ukończył, np. 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2019 – 2020. W ustawie rozpisano wymagany wiek począwszy od 2009 aż do 2032 roku.
mają 30 letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20 lat „z kredą”, czyli jako nauczyciel w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1.
rozwiązali stosunek pracy. Ważne, aby nauczyciel przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie pozostawał w stosunku pracy na stanowisku nauczyciela we wspomnianych jednostkach. Gdyby, np. nauczyciel po ustaniu stosunku pracy w szkole, ale przed zgłoszeniem wniosku, podjął inne zatrudnienie czy działalność gospodarczą, wówczas nie nabędzie prawa do świadczenia kompensacyjnego.

Art. 2. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) nauczyciel – nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w:

a) publicznych i niepublicznych przedszkolach,

b) szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

c) publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 7 i 8 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 59, 949 i 2203)

Art. 4. 1. Świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383, 1386 i 2120), zwanej dalej „ustawą o emeryturach i rentach z FUS”, wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;

3) rozwiązali stosunek pracy.

Art. 4. 3. Nauczyciel ma prawo do świadczenia, jeżeli ukończył:

1) 55 lat – w latach 2009–2014;

2) 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2015–2016;

3) 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2017–2018;

4) 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2019– 2020;

5) 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2021–2022;

6) 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2023–2024;

7) 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2025–2026;

8) 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2027– 2028;

9) 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2029– 2030;

10) 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2031– 2032.

Ile będzie wynosiło świadczenie?

Nie będzie niższe niż kwota najniższej emerytury czyli 1.100 złotych brutto - od 1 marca 2019. Wysokość świadczenia zależy od podstawy obliczenia emerytury, średniego dalszego trwania życia (obecnie 260,7) i od tego czy uprawniony jest członkiem OFE. Tak jest dziś, co może zostać zmienione w związku ze zmianami dotyczącymi OFE. Aktualnie można wyliczyć wysokość świadczenia, posługując się poniższą zależnością:

Wzor

Dodatkowo z racji członkowstwa w OFE składki emerytalne zostają przemnożone przez wskaźnik korygujący (19.52/12.22) - co ma za zadanie odtworzyć wartość środków z OFE przekazanych do ZUS.

Do obliczeń możemy wykorzystać specjalny kalkulator udostępniony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na stronie www.zus.gov.pl. Kalkulator dostępny jest w dwóch wersjach – uproszczonej i zaawansowanej.

Warto pamiętać, że prognozowana wysokość nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest kwotą brutto, tzn. przed potrąceniem podatku dochodowego od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Art. 5. 1. Świadczenie stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia o przyznanie świadczenia tablic średniego trwania życia, o których mowa w art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

2. Jeżeli uprawniony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury, składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego koncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, zwanym dalej „Zakładem”, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22, stanowiącym stosunek pełnej wysokości składki na ubezpieczenie emerytalne do wysokości zewidencjonowanej na koncie ubezpieczonego w Zakładzie.

3. Kwota świadczenia nie może być niższa niż kwota najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Czy mogę pobierać świadczenie i pracować w szkole lub w innej jednostce?

Nauczycielowi pobierającemu świadczenie nie wolno zatrudnić się w szkole i w innych jednostkach wymienionych w art.1 ustawy Karta Nauczyciela, nawet jeśli zajmowane stanowisko nie ma nic wspólnego z pracą dydaktyczną. W przypadku nawiązania stosunku pracy w tych jednostkach prawo do świadczenia zostaje zawieszone. Wówczas nie ma znaczenia ani wysokość przychodu ani rodzaj pracy, jaką wykonuje nauczyciel.

Art. 9. 2. Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach, o których mowa w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.

Natomiast, jak wynika z wyjaśnień ZUS, wykonywanie pracy na podstawie umowy o dzieło czy umowy zlecenia nie jest zatrudnieniem, o którym mowa w przepisach Karty Nauczyciela. W związku z tym można pobierać świadczenie i pracować w szkole (na umowę cywilno-prawną) - nawet jako nauczyciel, np. prowadząc zajęcia nieobowiązkowe. Wówczas osiąganie przychodów z tego tytułu będzie podlegało rozliczaniu na ogólnych zasadach zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS. Jednak należy pamiętać, że zasadą jest zatrudnianie nauczycieli w szkole w ramach stosunku pracy (art. 10 ust. 1 Karty Nauczyciela), a nie umowy zlecenia czy o dzieło.

Czy jeżeli otrzymam rentę z tytułu choroby zawodowej to mogę pobierać jednocześnie te dwa świadczenia?

Nie, można pobierać tylko jedno świadczenie – wyższe lub wybrane. Dotyczy to nie tylko renty z tytułu choroby zawodowej, lecz także wszystkich innych świadczeń emerytalno-rentowych.

Art. 17. 1. W razie zbiegu prawa do świadczenia z prawem do renty, uposażenia w stanie spoczynku, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub innego świadczenia o charakterze emerytalnym lub rentowym, ustalonym na podstawie odrębnych ustaw, przysługuje tylko jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez uprawnionego.

Ile można dorobić na świadczeniu?

Świadczenie ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (p.m.w.) za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Natomiast w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% p.m.w., prawo do świadczenia ulega zawieszeniu.
Przykładowo, od 1 grudnia 2019 roku do 29 lutego 2020 roku kwota przychodu odpowiadająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2019 r. wynosi 3452,20 zł. Przychody powyżej tej kwoty wpłyną na zmniejszenie świadczenia. 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za II kwartał 2019 r. wynosi 6411,10 zł. Przychody powyżej tej kwoty będą oznaczać zawieszenie świadczenia. W każdej z wymienionej sytuacji mówimy o kwotach brutto, czyli przed odliczeniem podatku i składek ubezpieczenia zdrowotnego.

Art. 9. 1. Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 103 ust. 3 i art. 104–106 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Jak rozliczać dodatkowy przychód? Czy trzeba w każdym roku składać deklaracje?

Zamiar osiągania przychodów należy niezwłocznie zgłosić do ZUS na druku EROP (oświadczenie o osiąganiu przychodu) i nie ma obowiązku składania kolejnych oświadczeń w następnych latach. Kolejny druk EROP należy złożyć, jeżeli sytuacja ulega zmianie.

Rozliczenie świadczenia w związku z osiąganym przychodem za dany rok następuje po jego zakończeniu. Świadczeniobiorca jest zobowiązany do końca lutego roku następnego dostarczyć do ZUS zaświadczenia (o osiąganym przychodzie za rok poprzedni) wystawione przez pracodawców. Jak wynika z wyjaśnień ZUS, zaświadczenia dotyczą umowy o pracę, umowy zlecenia (wynagrodzeń oskładkowanych). Natomiast umowa o dzieło nie jest oskładkowana w związku z tym nie ma konieczności składania zaświadczenia o przychodzie z tytułu takiej umowy za ten okres. Jeśli świadczeniobiorca przedłoży zaświadczenie o przychodach w zestawieniu miesięcznym to zostanie rozliczony przez ZUS w sposób dla niego korzystniejszy: miesięczny lub roczny. Po przedłożeniu zaświadczenia o przychodach w odpowiedzi otrzyma od ZUS informację o sposobie rozliczenia i czy przychody powodowały zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia.

W przypadku, gdyby okazało się, że przekroczona została dopuszczalna kwotę przychodu, wówczas zostanie wydana decyzja w sprawie nienależnie pobranych świadczeń.

Art.18. 2. W zakresie postępowania w sprawach zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, egzekucji i potrąceń stosuje się odpowiednio przepisy art. 138–144 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisy art. 84 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Czy moje świadczenie zostanie pomniejszone jeżeli przebywam na świadczeniu od września br., a w grudniu w ramach umowy zlecenia osiągnęłam przychody przekraczające 70% przeciętnego wynagrodzenia?

To zależy od kwoty przychodu. Osiągnięte przychody zostaną porównane do kwot 70% przeciętnego wynagrodzenia za okres od 1.09. 2019 do 31.12.2019r. Jeżeli okaże się, że te przychody nie przekroczyły 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w tym okresie rozliczeniowym to świadczenie będzie przysługiwało w pełnej wysokości. Przykładowo, przychód w grudniu wyniósł 4.800, więc przeciętny przychód za okres wrzesień-grudzień to 1.200 zł. Ponieważ jest to kwota nieprzekraczająca 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to świadczenie nie zostanie pomniejszone.

Czy w związku z dodatkowymi dochodami mogę wystąpić z wnioskiem o ponowne przeliczenie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego? Jeżeli tak, to na jakim formularzu?

Świadczenie kompensacyjne nie podlega ponownemu przeliczeniu z tytułu pozostawania w zatrudnieniu po przyznaniu świadczenia. Podlega natomiast waloryzacji, jak emerytury i renty.

Art. 5.4. Świadczenie podlega waloryzacji na zasadach i w terminach przewidzianych dla waloryzacji świadczeń w art. 88, art. 89 i art. 93 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Czy świadczenie pomniejsza moje składki zgromadzone w ZUS?

Nie, ponieważ jest ono finansowane z budżetu państwa, a nie ze środków gromadzonych w ZUS.

Art. 6. Świadczenia finansowane są z budżetu państwa.

Czy przebywając na świadczeniu mam prawo do korzystania z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych?

Tak, na podstawie przepisów Karty Nauczyciela. I nie jest to jedyne uprawnienie. Przysługuje także odprawa – art. 87 KN i możliwość korzystania z tzw. funduszu zdrowotnego – art. 72 KN.

Art. 53.2. Dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości 5% pobieranych przez nich emerytur, rent oraz nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych.

Odpisy, o których mowa w ust. 1 i 2, łącznie z naliczonymi odpisami podstawowymi na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na pozostałych pracowników oraz emerytów, rencistów i nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – byłych pracowników, stanowią jeden fundusz w szkole.

Podstawa prawna

Jadwiga Osińska

2019-12-06