Punktem wyjścia dla rozważań dotyczących zakazu zatrudniania osób bliskich w szkołach stanowi rozróżnienie placówek, gdzie ma nastąpić nawiązanie stosunku pracy oraz czy zatrudnienie ma dotyczyć pracownika pedagogicznego czy niepedagogicznego.
Niepubliczne placówki oświatowe
Przede wszystkim podkreślenia wymaga, że przepisy kodeksu pracy nie zabraniają zatrudniania członków rodziny. Zatem z uwagi na ich stosowanie do niepublicznych jednostek oświatowych, w tych placówkach nie ma zakazu zatrudniania osób spokrewnionych na żadnym ze stanowisk.
Publiczne placówki oświatowe
Sytuacja zmienia się w odniesieniu do placówek publicznych albowiem przepisy prawa przewidują ograniczenia w zatrudnieniu osób ze sobą spokrewnionych. Podstawową regulacją ograniczającą zatrudnienie w placówkach publicznych stanowi ustawa o pracownikach samorządowych (ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. Dz.U. z 2019 r., poz.1282), która już w pierwszym artykule wskazuje w swoim przedmiocie na cel jej obowiązywania polegający na zapewnieniu zawodowego, rzetelnego i bezstronnego wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny.
Zgodnie z art. 26 ustawy małżonkowie oraz osoby pozostające ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia włącznie lub powinowactwa pierwszego stopnia oraz w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli nie mogą być zatrudnieni w jednostkach, o których mowa w art. 2, jeżeli powstałby między tymi osobami stosunek bezpośredniej podległości służbowej. Z kolei art. 2 pkt. 3 ustawy wskazuje na jej stosowanie do pracowników samorządowych zatrudnionych przez gminne jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe. W konsekwencji zatem, przepis ten obowiązuje również szkoły publiczne prowadzone przez jednostki samorządu terytorialnego.
Nauczyciele vs pracownicy niepedagogiczni
Czy nauczyciele i pracownicy niebędący nauczycielami objęci są zatem zakazem określonym w art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych? Otóż nie. Zgodnie z treścią art. 3 ustawy o pracownikach samorządowych, ustawy nie stosuje się wobec pracowników zatrudnianych w jednostkach wymienionych w art. 2 (a zatem wobec m.in. pracowników szkół publicznych), których status prawny określają odrębne przepisy. Tymi odrębnymi przepisami w przypadku nauczycieli są przepisy Karty Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Dz.U. z 2019 r. poz. 2215), zatem nauczyciele zostają wyłączeni spod obowiązywania ustawy o pracownikach samorządowych i zakazu wynikającego z art. 26. Natomiast potwierdzeniem stosowania zakazu uregulowanego na mocy art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych wobec pracowników niebędących nauczycielami jest art. 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. prawo oświatowe (Dz.U. z 2019 r., poz.1148) zgodnie, z którym status prawny pracowników niebędących nauczycielami, zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, określają przepisy o pracownikach samorządowych (poza wymienionymi w art. 15 tej ustawy, a zatem spod regulacji wymienionego przepisu wyłączone osoby zatrudniane w celu prowadzenia danych zajęć w przedszkolach lub szkołach publicznych, które zatrudniane są za zgodą kuratora oświaty). W konsekwencji zatem ustawa o pracownikach samorządowych i uregulowany nią w art. 26 zakaz znajduje co do zasady zastosowanie wobec pracowników niebędących nauczycielami.
Zakres obowiązywania zakazu
Art. 26 ustawy o pracownikach samorządowych wymienia enumeratywnie osoby, których wymieniony zakaz obowiązuje tj. małżonka, osoby spokrewnione do drugiego stopnia, spowinowacone do pierwszego stopnia, osoby pozostające w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli.
Zakaz zatrudniania powodującego powstanie podległości służbowej krewnych do drugiego stopnia pokrewieństwa oznacza zakaz zatrudnienia w urzędzie, na stanowisku bezpośredniego przełożonego/podwładnego członków rodziny w osobach babci, dziadka, rodziców (naturalnych i adopcyjnych), dzieci, wnuków oraz rodzeństwa (brat lub siostra). Powinowatymi w linii prostej w pierwszym stopniu (czyli osobami, których współpraca jest również wyłączona w warunkach określonych w art. 26 ustawy) są rodzice męża i żony (teściowie) oraz dziecko małżonka (pasierb). Ważnym jest fakt, że powinowactwo trwa nadal pomimo ustania małżeństwa (np. poprzez rozwód).
Co istotne, ustawa zakłada obowiązywanie zakazu jedynie w sytuacji, gdyby osoby wymienione w art. 26 ustawy, miały znaleźć się w bezpośredniej podległości służbowej. Bezpośrednia podległość służbowa rozumiana jest jako taki stosunek, w którym istnieje bezpośrednie (choćby przejściowe) podporządkowanie danego pracownika przełożonemu bez jakichkolwiek szczebli decyzyjnych pomiędzy stanowiskami. Zatem pracownik jest bezpośrednio podporządkowany swojemu przełożonemu i sprawuje nad nim funkcję kierowniczą wydając mu np. polecenia pracownicze czy kierując jego codziennymi obowiązkami pracowniczymi. Dlatego też obowiązywanie zakazu należy każdorazowo analizować w odniesieniu do konkretnej struktury zatrudnienia, albowiem w zależności od placówki, hierarchia zatrudnienia może wyglądać inaczej.
Uwzględniając zatem fakt, iż w znaczeniu prawnym żona brata dyrektora pozostaje z nim w stosunku spowinowacenia w drugim stopniu, mogłaby zostać zatrudniona na stanowisku niepedagogicznym, względnie pedagogicznym albowiem tu omawiany zakaz nie obowiązuje.
Postawa prawna:
- Ustawa o pracownikach samorządowych (ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. Dz.U. z 2019 r., poz.1282)
- Karta Nauczyciela (ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Dz. U. z 2019 r., poz. 2215)
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. prawo oświatowe (Dz. U. z 2019 r., poz. 1148) - art. 7
Lucyna Węgłowska-Raczyńska
18-11-2019
